Η ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΑΚΑΤΑΣΤΑΤΟ ΩΡΑΡΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΣ

Βρήκαμε και δημοσιεύουμε την μελέτη που είχε γίνει με την συμμετοχή μηχανοδηγών , για τις επιπτώσεις - διαταραχές στον ύπνο που προκαλούνται απο το ακατάστατο ωράριο εργασίας μας .Κάποιοι απο τους πίνακες δεν μας βγήκαν κατά την μεταφορά για αυτό και φαίνονται σπαστά τα αποτελέσματα των εξετάσεων  , αλλά η ουσία της έρευνας βρίσκετε στα συμπεράσματα  που έχουμε υπογραμμίσει .

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ – ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δ. ΜΠΟΥΡΟΣ
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2007-2008

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗ ΣΤΑΘΕΡΟΥ ΚΥΚΛΙΚΟΥ ΩΡΑΡΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ
ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
ΤΩΝ ΜΗΧΑΝΟΔΗΓΩΝ ΑΜΑΞΟΣΤΟΙΧΙΩΝ ΤΟΥ ΟΣΕ

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΝΕΝΑ
ΙΑΤΡΟΥ
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ
Υποβλήθηκε στο Τμήμα Ιατρικής
του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ 2008

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εγρήγορση και η καλή φυσική κατάσταση των επαγγελματίων

οδηγών, ιδίως αυτών που εργάζονται στα μέσα μαζικής μεταφοράς,

απασχολεί όλο και συχνότερα τη σύγχρονη βιβλιογραφία, η οποία

έχει στρέψει το ενδιαφέρον της στους παράγοντες εκείνους που δυ-

νητικά προκαλούν υπνηλία και στη σύνδεση αυτών με την πρό-

κληση ατυχημάτων. Είναι γνωστή από τη βιβλιογραφία η εμφάνιση

διαταραχών του ύπνου σε εργαζόμενους σε βάρδιες η οποία συνί-

σταται μεταξύ άλλων και στην παθολογική εμφάνιση υπνηλίας. Πα-

ράλληλα, οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο, και κυρίως το

Σύνδρομο Απνοιών Υποπνοιών Ύπνου (ΣΑΥΥ), φαίνεται να είναι

συχνές μεταξύ των επαγγελματίων οδηγών και ευθύνονται για την

εμφάνιση υπνηλίας και την πρόκληση ατυχημάτων. Στους επαγγελ-

ματίες οδηγούς συγκαταλέγονται και οι μηχανοδηγοί αμαξοστοιχιών

του ΟΣΕ, ο αριθμός των οποίων είναι σημαντικός και οι οποίοι, με

βάση τον κανονισμό λειτουργίας τους, απασχολούνται σε βάρδιες,

οι οποίες δεν εναλλάσσονται κυκλικά.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή μελετά τους μηχανοδηγούς

του ΟΣΕ και αναπτύσσεται σε δύο ενότητες. Η πρώτη ενότητα (γε-

νικό μέρος) αναφέρεται γενικά στα χαρακτηριστικά του ύπνου, τα

αίτια της υπνηλίας, την επίδραση της εργασίας σε βάρδιες καθώς

και των διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο. Γίνεται επίσης ανα-

φορά στον κανονισμό ωραρίου εργασίας των μηχανοδηγών και σε

στοιχεία του κανονισμού ασφαλούς εργασίας. Στη δεύτερη ενότητα

(ειδικό μέρος) περιγράφονται τα χαρακτηριστικά των συμμετεχό-

ντων στη μελέτη, οι χρησιμοποιηθείσες μέθοδοι και τα αποτελέ-

σματα που προέκυψαν ενώ ακολουθούν η συζήτηση και τα τελικά

συμπεράσματα.

Από τη θέση αυτή αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω

όλους όσοι συνέβαλλαν στην εκπόνηση της παρούσας μελέτης.

Πρωταρχικά απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Καθηγητή

Πνευμονολογίας κ. Δημοσθένη Μπούρο, αρχικά για την εμπιστο-

σύνη του στην ανάθεση του θέματος, αλλά και για τη συνεχή καθο-

δήγηση, τη βαθιά επιστημονική γνώση που μου μετέδωσε και τις

πολύτιμες συμβουλές του κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της δια-

τριβής αυτής.

Την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Νευρολογίας κ. Χαριτωμένη

Πιπερίδου, ευχαριστώ θερμά για την τιμή που μου έκανε να είναι

μέλος της τριμελούς εισηγητικής επιτροπής στη διδακτορική δια-

τριβή μου. Η συμβολή της στην ολοκλήρωσή της υπήρξε σημα-

ντική.

Αισθάνομαι την βαθύτατη ανάγκη να ευχαριστήσω τον Επί-

κουρο Καθηγητή Υγιεινής κ. Θεόδωρο Κωνσταντινίδη, ο οποίος ως

μέλος της τριμελούς εισηγητικής μου επιτροπής διαδραμάτισε ουσι-

αστικότατο ρόλο στην καθοδήγηση για την επιλογή του θέματος,

την επεξεργασία των αποτελεσμάτων και τη συγγραφή.

Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στον Καθηγητή Αι-

ματολογίας κ. Κωνσταντίνο Τσαταλά, στον Επίκουρο Καθηγητή

Πνευμονολογίας κ. Μάριο Φρουδαράκη και στην Επίκουρο Καθη-

γήτρια Πνευμονολογίας κ. Γεωργία Τρακαδά, που ως μέλη της

επταμελούς εξεταστικής επιτροπής συνέβαλαν ουσιαστικά στη δια-

μόρφωση της παρούσας διατριβής με τις εύστοχες παρατηρήσεις

τους.

Θα ήθελα να απευθύνω επίσης τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στον

Καθηγητή Πνευμονολογίας του ΑΠΘ κ. Λάζαρο Σιχλετίδη, διευθυ-

ντή μου κατά τη διάρκεια της ειδικότητας, όχι μόνο για την τιμή που

μου έκανε να συμμετέχει στην επταμελή επιτροπή της παρούσας δι-

ατριβής, αλλά και για όλα αυτά που διδάχτηκα και συνεχίζω να δι-

δάσκομαι δίπλα του.

Θα ήταν παράληψη να μην αναφέρω τη διευθύντρια της Β΄

Πνευμονολογικής Κλινικής του ΓΝΘ ‘Γ. Παπανικολάου’ Dr. Παν-

δώρα Χριστάκη, η οποία αποτελεί για μένα πρότυπο ανθρώπου και

επιστήμονα, και η οποία συνέβαλλε όχι μόνο στην έναρξη της πα-

ρούσας διατριβής, αλλά με καίριες παρεμβάσεις και επισημάνσεις

έδωσε λύσεις στις δυσκολίες όποτε αυτές εμφανίστηκαν. Σε αυτή,

μαζί με την οικογένεια μου αφιερώνεται η παρούσα διατριβή.

Ευχαριστώ επίσης την αναπληρώτρια διευθύντρια της Β΄ Πνευ-

μονολογικής Κλινικής του ΓΝΘ ‘Γ. Παπανικολάου’ Dr. Βενετία

Χατζή-Τσάρα, για όλα αυτά που μου δίδαξε, τα οποία υπήρξαν βα-

σικά για την ολοκλήρωση της διδακτορικής μου διατριβής, αλλά και

για την πολύ καλή συνεργασία μας κατά την τριετή παραμονή μου

στη Μονάδα Ύπνου.

Θερμές ευχαριστίες απευθύνω επίσης στη Νευρολόγο κ. Ζωή

Κατσαρού, αναπληρώτρια διευθύντρια της Νευρολογικής κλινικής

του ΓΝΘ ‘Ιπποκράτειο’ για την επεξεργασία των αποτελεσμάτων

των ερωτηματολογίων SF-36 και στην κ. Αναστασία Χασιώτου,

Νοσηλεύτρια ΤΕ της Μονάδας Ύπνου του ΓΝΘ ‘Γ. Παπανικολάου’

για την προθυμία και εργατικότητα με την οποία βοήθησε στην

πραγματοποίηση των εξετάσεων

Ένα μεγάλο ευχαριστώ απευθύνω στο σύζυγο μου Πασχάλη

Στειρόπουλο, Πνευμονολόγο, ο οποίος ως υπεύθυνος του Εργαστη-

ρίου Ύπνου του ΠΓΝ Αλεξανδρούπολης στο διάστημα εκπόνησης

της διατριβής συνέβαλε ουσιαστικά στην οργάνωση και πραγματο-

ποίηση των μελετών ύπνου. Τον ευχαριστώ επίσης για το ότι κέ-

ντρισε από την αρχή το ενδιαφέρον μου για επιστημονική έρευνα

και συνεχίζει να το κεντρίζει δίνοντας μου διαρκώς νέα ερεθίσματα.

Τέλος, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθώ με ευγνω-

μοσύνη στα μέλη του Δ.Σ. της Πανελλήνιας Ένωσης Προσωπικού

Έλξης ΟΣΕ και ιδιαίτερα στον πρόεδρο κ. Επαμεινώνδα Θεοδωρό-

πουλο, οι οποίοι εργάστηκαν με ζήλο για τη διανομή των ερωτημα-

τολογίων, την ενημέρωση του προσωπικού και τη διευκόλυνση τους

προκειμένου να προσέλθουν στις προγραμματισμένες εξετάσεις.

ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ:

AHI: Apnea Hypopnea Index –Δείκτης Απνοιών Υποπνοιών

avSpO2: Average saturation in pulse oxymetry- Μέσος

κορεσμός οξυαιμοσφαιρίνης στην παλμική οξυμετρία

BMI: Body Mass Index – Δείκτης μάζας σώματος

BP: The bodily pain component of the SF-36 questionnaire

–‘Σωματικός πόνος’= κλίμακα μέτρησης στο

ερωτηματολόγιο SF-36

ESS: Epworth Sleepiness Scale- Κλίμακα υπνηλίας Epworth

FEV1: Forced Expiratory Volume (1st second) – Μέγιστη

εκπνευστική ροή αέρα σε 1 δευτερόλεπτο

FVC: Forced Vital Capacity – Μέγιστος όγκος αέρα που

εκπνέεται δυναμικά

GH: The general health component of the SF-36

questionnaire - ‘Γενική υγεία’= κλίμακα μέτρησης στο

ερωτηματολόγιο SF-36

MH: The mental health component of the SF-36

questionnaire- ‘Ψυχική υγεία’= κλίμακα μέτρησης στο

ερωτηματολόγιο SF-36

minSpO2: minimum saturation in pulse oxymetry- Ελάχιστος

κορεσμός οξυαιμοσφαιρίνης στην παλμική οξυμετρία

OSA: Obstructive Sleep Apnea- Αποφρακτική Άπνοια

Ύπνου

ODI: Oxygen Desaturation Index – Δείκτης αποκορεσμών

οξυαιμοσφαιρίνης

PaO2: Arterial Oxygen tension - Μερική πίεση οξυγόνου

PaCO2: Arterial Carbon Dioxide tension - Μερική πίεση διοξειδίου

του άνθρακα

PF: The physical function component of the SF-36

questionnaire- ‘Σωματική λειτουργικότητα’= κλίμακα

μέτρησης στο ερωτηματολόγιο SF-36

PR: The physical role component of the SF-36

questionnaire- ‘Σωματικός ρόλος’ = κλίμακα μέτρησης

στο ερωτηματολόγιο SF-36

RDI: Respiratory Distress Index- Δείκτης Αναπνευστικής

Δυσχέρειας

RE: The emotional role component of the SF-36

questionnaire- ‘Συναισθηματικός ρόλος’= κλίμακα

μέτρησης στο ερωτηματολόγιο SF-36

REM: Rapid Eye Movement- Ταχείες κινήσεις οφθαλμών

S1: Stage 1- Στάδιο 1 ύπνου

S2: Stage 2- Στάδιο 2 ύπνου

S3: Stage 3- Στάδιο 3 ύπνου

S4: Stage 4- Στάδιο 4 ύπνου

SaO2: Arterial Oxygen Saturation- Κορεσμός οξυαιμοσφαιρίνης

στο αρτηριακό αίμα

SDB: Sleep-disordered breathing- Διαταραχές αναπνοής στον

ύπνο

SF: The social function component of the SF-36

questionnaire- ‘Κοινωνική λειτουργικότητα’= κλίμακα

μέτρησης στο ερωτηματολόγιο SF-36

SF-36: MOS 36-Item Short-Form Health Survey- Ερωτηματολόγιο

γενικής υγείας SF-36

SpO2: Oxygen saturation in pulse oxymetry- Κορεσμός οξυγόνου

στο παλμικό οξύμετρο

SWS: Slow Wave Sleep-Ύπνος βραδέων κυμάτων

T<90%: percentage of time of the sleep study with SpO2<90% - χρόνος μελέτης ύπνου με κορεσμό<90% TST: Total Sleep Time- Συνολικό διάστημα καταγεγραμμένου ύπνου στη μελέτη VT: The vitality component of the SF-36 questionnaire- ‘Ζωτικότητα’= κλίμακα μέτρησης στο ερωτηματολόγιο SF-36 ΕΛΛΗΝΙΚΑ: ΑΠ: Αρτηριακή Πίεση ΗΕΓ: Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ΗΚΓ: Ηλεκτροκαρδιογράφημα ΗΜΓ: Ηλεκτρομυογράφημα ΗΟΓ: Ηλεκτροφθαλμογράφημα ΚΝΣ: Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ΣΑΑΑΑ: Σύνδρομο Αυξημένων Αντιστάσεων Ανώτερων Αεραγωγών ΣΑΥΥ: Σύνδρομο Απνοιών Υποπνοιών Ύπνου 19 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΥΠΝΟΣ Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική κατάσταση, η οποία χαρακτηρί- ζεται από αναστρέψιμη κατάργηση της αντίληψης του εξωτερικού περιβάλλοντος1. Η εμφάνιση του ύπνου είναι φυσιολογικό φαινό- μενο τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα και η εναλλαγή του με την εγρήγορση ακολουθεί κιρκάδιο ρυθμό στη διάρκεια του 24ωρου. Ως προς τη συγκρότηση του ύπνου, ξεχωρίζουν δυο φάσεις η REM και η μη REM, οι οποίες αντιστοιχούν σε διαφορετική κατά- σταση ύπνου, η οποία εκφράζεται με τη διαφορετική μορφολογία των κυμάτων στο ηλεκτροεκεφαλογράφημα (ΗΕΓ). Η περίοδος ύπνου REM εμφανίζεται κάθε 90 λεπτά περίπου και διαρκεί 20 με 30 λεπτά, ενώ η διάρκεια της εμφανίζει τάση να αυξάνει προς το τέλος της νύχτας. Η ονομασία αυτή οφείλεται στις γρήγορες οφθαλμικές κινήσεις (Rapid Eye Movement) που την χα- ρακτηρίζουν, λέγεται επίσης και παράδοξος ύπνος, γιατί αν και βα- θύς ύπνος, η καταγραφή των κυμάτων στο ΗΕΓ μοιάζει πολύ με αυτή της εγρήγορσης. Εκτός από τις οριζόντιες κινήσεις των ματιών χαρακτηρίζεται από την έλλειψη μυϊκού τόνου θέσης και από τη με- ταβολή των αυτόνομων λειτουργιών2. Η περίοδος μη REM (non REM) ύπνου καταλαμβάνει το μεγα- λύτερο μέρος του ύπνου στους ενήλικες. Κατά τη διάρκεια της, ο αερισμός, η καρδιακή συχνότητα, η καρδιακή παροχή και η αρτηρι- ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΝΕΝΑ 22 ακή πίεση ελαττώνονται σε σχέση με την εγρήγορση. Οι αλλαγές φαίνεται να οφείλονται σε αύξηση του παρασυμπαθητικού τόνου που συνοδεύεται από μικρότερη ελάττωση του συμπαθητικού τό- νου. Με βάση τα κριτήρια σταδιοποίησης ύπνου3 η περίοδος αυτή μπορεί να διαιρεθεί σε 4 στάδια: Στάδιο 1, 2, 3 και 4, τα οποία αντι- προσωπεύουν τη μετάβαση από τον ελαφρύ σε βαθύτερο ύπνο. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗΣ-ΣΤΑΔΙΩΝ ΥΠΝΟΥ Εγρήγορση Στο ΗΕΓ, σε ηρεμία με τα μάτια κλειστά, καταγράφεται ρυθμική δραστηριότητα α στις ινιακές περιοχές με συχνότητα 8-13 Hz. Η δραστηριότητα αυτή εξασθενεί όταν ανοίξουν τα μάτια, οπότε κα- ταγράφονται χαμηλά δυναμικά και μικτή συχνότητα. Στις πρόσθιες περιοχές καταγράφεται β δραστηριότητα, η οποία έχει υψηλή συ- χνότητα. Με ανοιχτά τα μάτια καταγράφονται ταχείες οφθαλμικές κινήσεις, ενώ με κλειστά τα μάτια δεν καταγράφονται κινήσεις των οφθαλμών. Οι αργές κυκλικές οφθαλμικές κινήσεις αποτελούν κυ- ρίαρχο ΗΕΓραφικό χαρακτηριστικό της υπνηλίας. Στάδιο 1 (S1) Αναπτύσσεται δραστηριότητα χαμηλού δυναμικού και μικτής συχνότητας (θ δραστηριότητα: 3-7Hz). Καταγράφονται επίσης στο ΗΟΓ βραδείες οφθαλμικές κινήσεις. Στάδιο 2 (S2) Ξεκινά λίγα λεπτά μετά την έναρξη του σταδίου 1, το ΗΕΓ είναι χαμηλού δυναμικού και μικτής συχνότητας και χαρακτηρίζεται από ατράκτους και συμπλέγματα Κ. ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ 23 Οι άτρακτοι ύπνου (sleep spindles) είναι περίοδοι με διάρκεια από μισό έως λίγα δευτερόλεπτα με συχνότητα 12-14 Hz. Ο αριθμός των ατράκτων ανά λεπτό είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ατό- μου και κυμαίνεται μεταξύ 3 και 6 ανά λεπτό. Τα συμπλέγματα Κ είναι οξύαιχμα βραδέα κύματα με αρχικά αρ- νητικό και στη συνέχεια θετικό έπαρμα, διάρκειας τουλάχιστον μι- σού δευτερολέπτου. Στα αρχικά στάδια μπορεί να εμφανίζονται βραδείες οφθαλμικές κινήσεις, ενώ το ηλεκτρομυογράφημα (ΗΜΓ) δείχνει τονική δραστη-ριότητα αλλά σε χαμηλότερο επίπεδο από την εγρήγορση. Στάδια 3+4 (S3+4) Ταξινομούνται μαζί ως στάδιο 3+4 και χαρακτηρίζονται ως ύπνος βραδέων κυμάτων (slow wave sleep, SWS). Χαρακτηρίζονται και τα δύο από βραδέα κύματα υψηλού δυναμικού με συχνότητα 2 Hz ή χαμηλότερη (κύματα δ). Αυτά καταλαμβάνουν το 20-50% κάθε βαθμολογούμενης ‘εποχής ύπνου’ (epoch) στο στάδιο 3, και >50% της epoch στο στάδιο 4. Απουσιάζουν οι βραδείες οφθαλμικές

κινήσεις στο ηλεκτροφθαλμογράφημα (ΗΟΓ), ενώ ο τόνος στο

ΗΜΓ μειώνεται.

Ύπνος REM

Τα χαρακτηριστικά του σταδίου αυτού είναι α) αποσυγχρονι-

σμένο ΗΕΓ με πριονωτά κύματα, β) εκσεσημασμένη ελάττωση του

ΗΜΓ τόνου και γ) διαλείπουσες ταχείες οφθαλμικές κινήσεις στο

ΗΟΓ.

Τα χαρακτηριστικά των σταδίων συνοψίζονται στον πίνακα 1:

Πίνακας 1: Σύνοψη των χαρακτηριστικών των ΗΕΓ, ΗΟΓ, ΗΜΓ με βάση

τα κριτήρια σταδιοποίησης4

ΣΤΑΔΙΟ

ΥΠΝΟΥ ΗΕΓ ΗΟΓ ΗΜΓ

ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

Κλειστά μάτια:

α ρυθμός:8-13Hz

Ανοιχτά μάτια:

Μικτή

συχνότητα,

χαμηλά

δυναμικά

Ποικίλλει

(βουλητικός

έλεγχος: ταχείες

οφθαλμικές

κινήσεις

ή

βραδείες στην

υπνηλία)

Τονική

δραστηριότητα,

υψηλό δυναμικό,

βουλητικές

κινήσεις

S1 θ ρυθμός: 3-7 Hz

Βραδείες

οφθαλμικές

κινήσεις

Τονική

δραστηριότητα,

Μειωμένο

συγκριτικά με

εγρήγορση

S2

Χαμηλά

δυναμικά, μικτή

συχνότητα

Συμπλέγματα Κ

και άτρακτοι

ύπνου

Απουσιάζουν

οφθαλμικές

κινήσεις

Βραδείες

οφθαλμικές

κινήσεις (στην

έναρξη του

σταδίου)

Μειωμένο

S3

20-50% υψηλού

δυναμικού

βραδέα κύματα

< 2 Hz Απουσιάζουν οφθαλμικές κινήσεις Μειωμένο S4 >50% υψηλού

δυναμικού

βραδέα κύματα

< 2 Hz Απουσιάζουν οφθαλμικές κινήσεις Μειωμένο REM Χαμηλού δυναμικού ταχείας συχνότητας, πριονωτά κύματα Διακοπτόμενες απότομες οφθαλμικές κινήσεις Εκσεσημασμένη μείωση ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ 25 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΣΤΑΔΙΩΝ ΥΠΝΟΥ 1. Ηλικία: Αποτελεί το σημαντικότερο ρυθμιστικό παράγοντα5. Οι αλλαγές σταδίων είναι πιο προφανείς στη νεογνική ηλικία όπου η εναλλαγή REM- ΝREM πραγματοποιείται σε 50-60 λε- πτά, ενώ στους ενήλικες στα 90 λεπτά. Η αναλογία SWS κυ- μαίνεται στο 40% στα παιδιά και μπορεί να εξαφανιστεί εντε- λώς στους άντρες 60 ετών (Στις γυναίκες διατηρείται για μεγα- λύτερο διάστημα). Η σταδιακή αυτή ελάττωση αποδόθηκε σε απώλεια πυκνότητας συνάψεων του φλοιού. 2. Χαρακτηριστικά ύπνου προηγούμενου χρονικού διαστήμα- τος: Η απώλεια ύπνου μίας νύχτας ακολουθείται από αναπλή- ρωση με ύπνο μεγαλύτερης διάρκειας και βαθύτερου (δηλαδή με υψηλότερο ουδό αφύπνισης), μεγαλύτερης αναλογίας σε SWS. Ο ύπνος REM αναπληρώνεται τη δεύτερη ή τις επόμενες νύχτες μετά την απώλεια ύπνου1, αφού έχει αποκατασταθεί προηγουμένως ο SWS. 3. Κιρκάδιος ρυθμός: Η κιρκάδια φάση στην οποία το άτομο αρχίζει να κοιμάται μπορεί να επηρεάσει την κατανομή στα- δίων. Για παράδειγμα επειδή η κιρκάδια κατανομή της φάσης REM του ύπνου είναι τις πρωινές ώρες και συμπίπτει με την κατώτερη θερμοκρασία σώματος, αν η έναρξη του ύπνου γίνει τις πρώτες πρωινές ώρες είναι πιθανό να επικρατήσει η φάση REM, ακόμα και να εμφανιστεί κατά την έναρξη του ύπνου6. 4. Θερμοκρασία: Ακραίες θερμοκρασίες μπορεί να διακόψουν τον ύπνο, με τον ύπνο REM να είναι ο πιο ευαίσθητος, καθώς φαίνεται πως τα θηλαστικά στη φάση αυτή έχουν ελάχιστη έως καθόλου ικανότητα θερμορύθμισης. 5. Λήψη φαρμάκων: α) Βενζοδιαζεπίνες: Ελαττώνουν τον ύπνο βραδέων κυμάτων, αλλά δεν επηρεάζουν τον REM ύπνο. β) ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΝΕΝΑ 26 Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, αναστολείς της ΜΑΟ ελαττώνουν το REM ύπνο. γ) Διακοπή φαρμάκων τα οποία προκάλεσαν ελάττωση κάποιου σταδίου μπορεί να προκαλέσουν αναπλή- ρωση του σταδίου αυτού δ) Λήψη αλκοόλ πριν τον ύπνο έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση της αναλογίας REM σταδίου στο πρώτο μισό του ύπνου7 και την ανάκτηση του σταδίου αυτού στο δεύτερο μισό, οπότε και έχει μεταβολιστεί το αλκοόλ. 6. Διαταραχές ύπνου π.χ. Ναρκοληψία, Σύνδρομο Απνοιών Ύπνου μπορούν να επηρεάσουν τη δομή και την κατανομή των σταδίων του ύπνου. ΑΦΥΠΝΙΣΕΙΣ Με βάση τον ορισμό της American Sleep Disorders Association (ASDA) ως αφύπνιση (arousal) ορίζεται η απότομη εμφάνιση ΗΕΓ συχνότητας >16 Hz διάρκειας 3 δευτερολέπτων, η οποία ακολουθεί-

ται από τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα ύπνου. Ειδικά για το στάδιο

REM πρέπει να συνοδεύεται από αύξηση και του ΗΜΓ τόνου8.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΥΠΝΗΛΙΑ

Η υπνηλία αποτελεί βασική κατάσταση της φυσιολογίας του ορ-

γανισμού9. Το φυσιολογικό υπόστρωμα δεν έχει ακόμα διευκρινι-

στεί. Θεωρείται ως φαινόμενο του ΚΝΣ με ανιχνεύσιμους νευρωνι-

κούς μηχανισμούς και νευροχημικές συσχετίσεις. Σε οργανισμούς

κάτω από στέρηση ύπνου συμβαίνουν διάφορα ηλεκτροφυσιολογι-

κές αλλαγές ενδεικτικές αρχόμενου ύπνου. Σε πειραματόζωα υπό

στέρηση ύπνου, η κοιλιακή δραστηριότητα του ιπποκάμπου, που

είναι χαρακτηριστική στον μη REM ύπνο, αυξάνει κατά την ανα-

γκαστική εγρήγορση και παρά την απουσία των χαρακτηριστικών

αλλαγών στο ΗΕΓ του φλοιού που είναι ενδεικτικές του ύπνου. Οι

άνθρωποι που στερούνται εντελώς ή μερικώς ύπνου εμφανίζουν

επεισόδια μικροΰπνου (παρεμβολές ΗΕΓραφκών ενδείξεων ύπνου)

και αυξημένη θ δραστηριότητα στην εγρήγορση10.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΥΠΝΗΛΙΑ

Ως παθολογική ημερήσια υπνηλία ορίζεται η αδυναμία του ατό-

μου να επιτύχει και να διατηρήσει εγρήγορση, ώστε να ανταποκρι-

θεί στις απαιτήσεις της καθημερινότητας, με αποτέλεσμα ο ύπνος να

εκδηλώνεται χωρίς τη θέληση του ατόμου ή σε ακατάλληλο

χρόνο.

Η ημερήσια υπνηλία αποτελεί ένα δύσκολο κλινικό πρόβλημα,

ενδεικτικό υποκείμενης παθολογικής κατάστασης. Σχετίζεται με

υψηλή συχνότητα ατυχημάτων (τροχαίων, εργατικών), με αυξημένη

χρήση των υπηρεσιών υγείας και με κακή ποιότητα ζωής. Παράλ-

ληλα, συνδέεται με ελάττωση της μνήμης, της συγκέντρωσης, της

προσοχής, της ετοιμότητας και της εκτελεστικής ικανότητας, καθώς

και με διαταραχές της συμπεριφοράς (ευερεθιστότητα).

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ

Η υπνηλία αποτελεί σύμπτωμα που εμφανίζεται στο 5% του γε-

νικού πληθυσμού στην Αμερική12, ενώ σε ευρωπαϊκές μελέτες το

ποσοστό αυτό φαίνεται να είναι υψηλότερο και να φτάνει το 10%13.

Είναι σημαντικό να γίνει η διαφορική διάγνωση μεταξύ της υπνη-

λίας (αδυναμία διατήρησης της εγρήγορσης) και της κόπωσης (σω-

ματικής ή ψυχολογικής).

ΑΙΤΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗΣ ΥΠΝΗΛΙΑΣ

Κυριότεροι παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση υπνη-

λίας είναι οι εξής:

Ι) Στέρηση Ύπνου

Τόσο σε υγιείς πληθυσμούς όσο και σε ασθενείς, πλήρης ή

ακόμα και μερική στέρηση του ύπνου προκαλεί προοδευτικά αύ-

ξηση της αίσθησης υπνηλίας. Πολύ σοβαρά ατυχήματα, όπως το

Chernobyl, η πετρελαιοκηλίδα στο Exxon Valdiz, στις πυρηνικές

εγκαταστάσεις στο Three Mile Island, καθώς και η καταστροφή του

διαστημικού λεωφορείου Challenger έχουν αποδοθεί σε στέρηση

ύπνου. Η αρχιτεκτονική του νυχτερινού ύπνου δεν επηρεάζεται,

ενώ η υπνηλία αναστρέφεται μετά από παράταση της διάρκειας του

ύπνου σε 7 ή 8 ώρες.

ΙΙ) Διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού

Αναφέρονται αναλυτικά στο κεφάλαιο 3.

ΙΙΙ) Λήψη φαρμάκων

Εκτός από τα υπναγωγά και τα αγχολυτικά, είναι γνωστή η

δράση των αντιισταμινικών στην προαγωγή του ύπνου. Παράλληλα,

φάρμακα όπως οι β-blockers προκαλούν αίσθηση κόπωσης και εν-

δεχομένως υπνηλία. Πρέπει να αναφερθούν επίσης τα αντιεμετικά

και τα αντιεπιληπτικά φάρμακα.

ΙV) Νευρολογικές - ψυχιατρικές παθήσεις

Η κυριότερη από αυτές είναι η ναρκοληψία. Αποτελεί νόσο

άγνωστης αιτιολογίας, πιθανολογείται ο αυτοάνοσος χαρακτήρας

της, χωρίς ωστόσο να έχει αποδειχτεί. Υπάρχει σίγουρα γενετική

συσχέτιση καθώς βρέθηκε συσχέτιση με το σύστημα των ανθρώπι-

νων λευκοκυτταρικών αντιγόνων (Human Leucocyte Antigen-HLA)

και κυρίως με τα HLA DR15, HLA DQ6. Ο πιο ειδικός δείκτης για

όλες τις εθνότητες είναι ο HLA DQB1*0602, που παρατηρείται κυ-

ρίως στους ασθενείς με καταπληξία και σχετίζεται με τη σοβαρό-

τητα αυτής.

Εμφανίζεται στην εφηβική ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, μόνο

στο 10% των περιπτώσεων εμφανίζεται πριν την ηλικία των 10 ετών

και μόνο στο 5% μετά τα 50 έτη16 .

Χαρακτηρίζεται από εντονότατη υπνηλία την οποία ο ασθενής

δεν μπορεί να καταπολεμήσει και η οποία εκδηλώνεται με αρκετά

επεισόδια ύπνου σε ακατάλληλο τόπο και χρόνο. Στο 70% των πε-

ριπτώσεων συνοδεύεται από καταπληξία (αιφνίδια απώλεια στήρι-

ξης) κάτω από συνθήκες στρες ή έντονων συναισθημάτων. Σπανιό-

τερα (~40%) συνοδεύεται από παράλυση στο μεταίχμιο ύπνου-

εγρήγορσης καθώς και από υπναγωγές παραισθήσεις. Η διάγνωση

καθυστερεί για χρόνια με αποτέλεσμα τα άτομα να στιγματίζονται

από επαγγελματικές αποτυχίες, ή εξαιτίας πρόκλησης ατυχημάτων.

Επίσης, με ημερήσια υπνηλία εκδηλώνεται μία σειρά ψυχιατρι-

κών διαταραχών, όπως τα αρχικά στάδια μίας ήπιας καταθλιπτικής

συνδρομής, διαταραχές προσωπικότητας, αντικοινωνικές διαταρα-

χές, καθώς και ψυχοσωματικές διαταραχές.

Μία άλλη κατηγορία είναι το Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών

(Restless Leg Syndrome RLS). Χαρακτηρίζεται από την εκδήλωση

ενοχλητικής αίσθησης στα κάτω άκρα, όποτε ο ασθενής κάθεται,

ξαπλώνει ή παραμένει ακίνητος και κυρίως πριν από την έναρξη του

ύπνου 17. Η αίσθηση αυτή ξεκινάει από τους άκρους πόδες και τους

αστραγάλους και επεκτείνεται μέχρι τους μηρούς και ανακουφίζεται

με κίνηση των κάτω άκρων. Αυτή η αίσθηση συνεπάγεται αϋπνία

και ακολούθως ημερήσια υπνηλία. Η συχνότητα της είναι μεταξύ

φυσιολογικών ενηλίκων στο 5 με 15%.

Περιοδικές κινήσεις των άκρων (Periodic Limb Movement

PLM)18,19: Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες μικρές κινήσεις των

κάτω άκρων κατά τη διάρκεια του ύπνου, οι οποίες προκαλούν αφυ-

πνίσεις. Εκδηλώνονται κυρίως ως αντανακλαστική κίνηση του με-

γάλου δακτύλου και του αστραγάλου και λιγότερο του γονάτου. Συ-

νήθως εμφανίζονται και στα 2 κάτω άκρα, αλλά μπορεί να επικρα-

τούν στο ένα ή να αλλάζουν. Παθολογικές θεωρούνται όταν συμ-

βαίνουν με συχνότητα μεγαλύτερη των 5 ανά ώρα.

V) Διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο

Αναφέρονται αναλυτικά στο κεφάλαιο 4.

Συνοπτικά οι διαταραχές που προκαλούν υπνηλία συνοψίζονται

στην εικόνα 1:

Εικόνα 1: Διαταραχές που εκδηλώνονται με ημερήσια υπνηλία

ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΥΠΝΗΛΙΑΣ

Για τη διερεύνηση της υπνηλίας είναι απαραίτητη η λήψη ενός

πλήρους ιστορικού στο οποίο θα πρέπει να αναφέρονται στοιχεία

όπως: Ηλικία έναρξης/ διάρκεια συμπτωμάτων, ημερήσιες δραστη-

ριότητες οι οποίες περιορίζονται λόγω της υπνηλίας, συστηματική

λήψη φαρμάκων/ αλκοόλ, πρόσφατη μεταβολή σωματικού βάρους,

συνήθειες ύπνου (ώρα κατάκλισης, διάρκεια), παρατηρήσεις,

του/της συντρόφου (ροχαλητό, άπνοιες, κινήσεις ποδιών), συμπτώ-

ματα ενδεικτικά για ναρκοληψία- κατάθλιψη

Στη συνέχεια, με ειδικές εξετάσεις και ερωτηματολόγια πρέπει

να αξιολογείται η υπνηλία, τόσο με υποκειμενικές, όσο και με αντι-

κειμενικές μεθόδους. Πολλές φορές μπορεί η υποκειμενική αίσθηση

υπνηλίας να μη σχετίζεται με την τάση για ύπνο20.

Η υπνηλία διακρίνεται σε: α) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ: είναι η βιολο-

γική ανάγκη του ατόμου για ύπνο. Εκτιμάται με το χρόνο έλευσης

ύπνου, δηλαδή τον χρόνο που απαιτείται για να κοιμηθεί ο εξεταζό-

μενος. β) ΕΚΔΗΛΟΥΜΕΝΗ: είναι η επερχόμενη αλλαγή στη συ-

μπεριφορά του ατόμου εξαιτίας της υπνηλίας, με ελαττωμένη επί-

δοση σε δοκιμασίες και με αδυναμία διατήρησης της εγρήγορσης. γ)

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ: είναι η εκτιμώμενη από τον ασθενή υπνηλία με ερω-

τηματολόγια ή κλίμακες21.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΥΠΝΗΛΙΑΣ

Εκτίμηση φυσιολογικής υπνηλίας

Πολλαπλή δοκιμασία έλευσης ύπνου (Multiple Sleep Latency

Test-MSLT)

Αποτελεί τον πλέον αποδεκτό τρόπο εκτίμησης της ημερήσιας

υπνηλίας. Μετρά την τάση του ατόμου να αποκοιμηθεί θεωρώντας

ότι όσο μεγαλύτερη η υπνηλία, τόσο μικρότερος θα είναι ο χρόνος

έλευσης ύπνου22.

Η δοκιμασία περιλαμβάνει 4 ή 5 περιόδους σύντομου ύπνου σε

σκοτεινό, ήσυχο και περιβαλλοντικά ελεγχόμενο δωμάτιο. Η πρώτη

περίοδος ύπνου γίνεται 2 ώρες μετά την αφύπνιση και οι επόμενες

κάθε 2 ώρες. Η δοκιμασία διαρκεί 20 λεπτά αν δεν σημειωθεί ύπνος,

ή σταματά στα 15 λεπτά μετά την πρώτη καταγραφόμενη epoch με

ύπνο. Εκτιμάται ο χρόνος έλευσης του ύπνου και η παρουσία στα-

δίου REM στην έναρξη του ύπνου. Ως έλευση ύπνου θεωρείται ο

χρόνος από την έναρξη της εξέτασης μέχρι την πρώτη epoch ύπνου.

Επίσης ως έναρξη ύπνου μπορεί να θεωρηθεί η εμφάνιση 3 διαδο-

χικών εποχών με στάδιο 1 του ύπνου ή η εμφάνιση ύπνου σταδίου 2.

Η δοκιμασία πραγματοποιείται την επόμενη μετά από πολυυπνο-

γραφία μέρα. Η πολυυπνογραφία πραγματοποιείται για 2 λόγους:

για να εκτιμήσει και να αποκλείσει άλλα αίτια ημερήσιας υπνηλίας

(π.χ. διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο) και για να βεβαιώσει την

απαραίτητη ποσότητα και καλή ποιότητα ύπνου την προηγούμενη

της εξέτασης νύχτα.

Παθολογική θεωρείται η υπνηλία όταν η έλευση του ύπνου είναι

μικρότερη των 5 λεπτών. Μέσοι χρόνοι έλευσης πάνω από 15 λεπτά

θεωρούνται φυσιολογικοί, ενώ χρόνοι μεταξύ 10 και 15 λεπτών

αντανακλούν σε ήπια υπνηλία και θεωρούνται συνηθισμένο φαινό-

μενο. Η εμφάνιση σε 2 τουλάχιστον περιόδους ύπνου σταδίου REM

στην έναρξη του ύπνου είναι ενδεικτική της ναρκοληψίας, ενώ δεν

εμφανίζονται στην ιδιοπαθή υπερυπνία.

Εκτίμηση εκδηλούμενης υπνηλίας

Δοκιμασία διατήρησης της εγρήγορσης (Maintenance

of wakefulness test - MWT)

Η δοκιμασία αποτελεί παραλλαγή της MSLT και πραγματοποι-

είται κάτω από τις ίδιες συνθήκες, εκτός από το γεγονός ότι ο εξετα-

ζόμενος είναι σε καθιστή θέση και του ζητείται να παραμείνει ξυ-

πνητός. Εκτελούνται 4 ή 5 προσπάθειες διάρκειας 20-40 λεπτών και

υπολογίζεται η έλευση ύπνου. Μέσος χρόνος έλευσης είναι τα 35,2

λεπτά στη σαραντάλεπτη δοκιμασία και τα 18,7 λεπτά στην εικοσά-

λεπτη δοκιμασία. Στους περισσότερους εξεταζόμενους χωρίς κάποια

παθολογική νόσο, δεν σημειώνεται ύπνος.

Ο χρόνος έλευσης είναι ανάλογος με την περίοδο αδράνειας

κατά την οποία ασθενείς με υπνηλία παρουσιάζουν την τάση να

κοιμηθούν. Στις ενδείξεις για την εκτέλεση της δοκιμασίας περι-

λαμβάνονται: η πιστοποίηση της ανταπόκρισης σε μία θεραπεία, π.χ.

επαγγελματίες οδηγοί ή πιλότοι και η εκτίμηση κατά πόσο είναι

ασφαλής ένας ασθενής να εκτελεί κάποιες δραστηριότητες.

Δεν έχει διαπιστωθεί συσχέτιση μεταξύ του χρόνου έλευσης

ύπνου στις δοκιμασίες MSLT και MWT, καθώς η πρώτη μετρά την

τάση για ύπνο ενώ η δεύτερη την ικανότητα να παραμείνει σε εγρή-

γορση.

Δοκιμασία OSLER (Oxford SLEepiness Resistance)

Αποτελεί απλοποιημένη εκδοχή της δοκιμασίας διατήρησης της

εγρήγορσης και εκτελείται κάτω από τις ίδιες συνθήκες26. Περιγρά-

φηκε πρώτη φορά το 199727. Η δοκιμασία εκτελείται 4 φορές με

διάρκεια κάθε φορά 40 λεπτά. Ο εξεταζόμενος τοποθετείται σε

ήσυχο σκοτεινό δωμάτιο και καλείται να ανταποκριθεί σε φωτεινό

ερέθισμα που του παρουσιάζεται με το πάτημα ενός κουμπιού σε

τηλεχειριστήριο που του έχει δοθεί. Όταν ο εξεταζόμενος δεν αντα-

ποκρίνεται, δίνεται σήμα στον εξεταστή, ενώ στις 7 συνεχόμενες

αποτυχημένες προσπάθειες ανταπόκρισης η δοκιμασία διακόπτεται

αυτόματα και θεωρείται θετική για την παρουσία υπνηλίας.

Δοκιμασίες επιδόσεων

Η μέτρηση της επίδρασης της υπνηλίας και της στέρησης ύπνου

με τη χρήση επαναλαμβανόμενων δοκιμασιών επιτρέπει τον υπολο-

γισμό της πτώσης του επιπέδου λειτουργικότητας του εξεταζόμενου.

Είναι αποδεκτό ότι η στέρηση ύπνου προκαλεί ελλείμματα προσο-

χής και επιβράδυνση των αντανακλαστικών. Υπάρχουν πολλές δο-

κιμασίες με κυριότερες την εξομοίωση οδήγησης, καθώς η υπνηλία

έχει συνδεθεί με τροχαία ατυχήματα.

Εκτίμηση εσωτερικής υπνηλίας

Κλίμακες υπνηλίας

Δύο είναι οι κυρίως χρησιμοποιούμενες: η κλίμακα Stanford

(Stanford Sleepiness Scale SSS) και η κλίμακα Epworth (Epworth

Sleepiness Scale ESS).

Η κλίμακα Stanford εκτιμά την αίσθηση της εγρήγορσης με δια-

κύμανση από το 1 (σε πλήρη εγρήγορση) έως το 7 (σχεδόν αποκοι-

μισμένος). Το κύριο χαρακτηριστικό είναι η ικανότητα να εκτιμηθεί

η οξεία στέρηση ύπνου μετά από επαναλαμβανόμενες μετρήσεις.

Περιορισμός είναι ότι δεν υπάρχουν τιμές αναφοράς στην παγκό-

σμια βιβλιογραφία αλλά και για τον ελληνικό πληθυσμό.

Σημαντικό ρόλο στη διάγνωση της ημερήσιας υπνηλίας έχει η

κλίμακα Epworth (Εικόνα 2). Πρόκειται για εργαλείο αξιολόγησης

της υποκειμενικής αίσθησης υπνηλίας καθώς βαθμολογεί σε μία

κλίμακα από 0 έως 3 την πιθανότητα να αποκοιμηθεί ο εξεταζόμε-

νος σε οκτώ καταστάσεις της καθημερινότητας. Μέγιστη δυνατή

τιμή το 24 και ελάχιστη το 0. Για τον ελληνικό πληθυσμό παθολογι-

κές θεωρούνται οι τιμές πάνω από 1030.

Τι πιθανότητα υπάρχει, όταν δεν αισθάνεστε κουρασμένος (η) να σας πάρει για

λίγο ο ύπνος ή να κοιμηθείτε τελείως σε μια από τις παρακάτω περιπτώσεις;

Οι ερωτήσεις αναφέρονται στον συνηθισμένο τρόπο ζωής σας πρόσφατα. Ακόμη

και αν δεν έχετε κάνει κάτι από τα παρακάτω πρόσφατα, προσπαθήστε να βρείτε πως θα σας επηρέαζαν

Χρησιμοποιείστε την παρακάτω κλίμακα διαλέγοντας τον αριθμό που

ανταποκρίνεται σε σας σε κάθε περίπτωση

0 = καμία πιθανότητα να αποκοιμηθώ

1 = ελάχιστη πιθανότητα να αποκοιμηθώ

2 = μέτρια πιθανότητα να αποκοιμηθώ

3 = μεγάλη πιθανότητα να αποκοιμηθώ

Είναι σημαντικό να απαντήστε

όσο πιο σωστά μπορείτε

Κατάσταση:

1. Διαβάζοντας καθισμένος (η).

2. Βλέποντας τηλεόραση.

3. Καθισμένος (η) και αδρανής σε δημόσιο χώρο (π.χ. θέατρο,

συγκέντρωση).

4. Επιβάτης σε αυτοκίνητο για μια ώρα χωρίς στάση.

5. Ξαπλωμένος (η) το απόγευμα για ξεκούραση όταν οι

περιστάσεις το επιτρέπουν.

6. Καθισμένος (η) και συνομιλώντας με

κάποιον.

7. Καθισμένος (η) σε ήσυχο περιβάλλον μετά

το μεσημεριανό χωρίς να έχετε καταναλώσει

αλκοόλ.

8. Στο αυτοκίνητο ενώ είστε σταματημένος (η)

για λίγα λεπτά λόγω κίνησης

ΣΥΝΟΛΟ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΚΙΡΚΑΔΙΟΥ ΡΥΘΜΟΥ ΥΠΝΟΥ-

ΕΓΡΗΓΟΡΣΗΣ

Η ρυθμικότητα στα βιολογικά γεγονότα αποτελεί κυρίαρχο χα-

ρακτηριστικό της ζωής. Η δεύτερη έκδοση της διεθνούς κατάταξης

διαταραχών ύπνου31 αναγνωρίζει τις εξής βασικές διαταραχές του

κιρκάδιου ρυθμού ύπνου-εγρήγορσης: α) Σύνδρομο καθυστέρησης

φάσεων ύπνου β) Σύνδρομο προώθησης φάσεων ύπνου γ) Ανώμαλη

εναλλαγή ύπνου-εγρήγορσης δ) Σύνδρομο μη 24-ωρου ύπνου-εγρή-

γορσης ε) Διαταραχή τύπου jet lag στ) Διαταραχή του τύπου εργα-

σίας σε βάρδιες. Πρόσφατα, η American Academy Sleep Medicine

χώρισε τις διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού σε δύο μεγάλες κατη-

γορίες: τις ενδογενείς, στις οποίες περιλαμβάνονται οι 4 πρώτες και

στις εξωγενείς, στις οποίες περιλαμβάνονται ο 2 τελευταίες32. Το

βασικό χαρακτηριστικό των κιρκάδιων διαταραχών ύπνου είναι η

σταθερή ή επαναλαμβανόμενη διαταραχή ύπνου33, εξαιτίας αλλα-

γών στο κιρκάδιο σύστημα χρονισμού του οργανισμού, ή ασυμφω-

νίας μεταξύ ενδογενούς κιρκάδιου ρυθμού και εξωγενών παραγό-

ντων που επηρεάζουν την έναρξη και τη διάρκεια ύπνου.

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΙΡΚΑΔΩΝ ΚΑΙ ΟΜΟΙΟΣΤΑΤΙΚΩΝ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΩΝ

Οι κιρκάδιοι ρυθμοί ενεργοποιούνται από τον ενδογενή κιρκάδιο

βηματοδότη, ο οποίος βρίσκεται στον υπερχιασματικό πυρήνα του

υποθαλάμου και τροποποιεί τους ημερήσιους ρυθμούς της θερμο-

κρασίας σώματος, της έκκρισης ορμονών και της εγρήγορσης. Ο

ενδογενής ρυθμός του βηματοδότη είναι λίγο μεγαλύτερος από 24

ώρες γι’αυτό και ο εικοσιτετράωρος συγχρονισμός εξαρτάται από τα

περιβαλλοντικά ερεθίσματα και κυρίως από την εναλλαγή φωτός-

σκότους. Για παράδειγμα στους τυφλούς έχει βρεθεί ότι οι κιρκά-

διοι ρυθμοί έχουν μέση περιοδικότητα 24,5 ωρών, εκφράζοντας το

ρυθμό του βηματοδότη.

Οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί της ρύθμισης του ύπνου αφορούν

στην τάση για ύπνο η οποία εξαρτάται από τη διάρκεια της εγρή-

γορσης που προηγήθηκε. Σε ένα συμβατικό πρόγραμμα ύπνου η

τάση για ύπνο αυξάνει καθώς προχωράει η μέρα και σταδιακά ελατ-

τώνεται κατά το νυχτερινό ύπνο, αποκαθιστώντας την εγρήγορση το

πρωί. Στη στέρηση ύπνου, οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί δημιουρ-

γούν συμπτώματα όπως υπνηλία, και αυξημένη τάση για ύπνο.

Ο κιρκάδιος και ο ομοιοστατικός μηχανισμός δρουν συνεργικά

και διαμορφώνουν τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης. Σε ένα φυσιολογικό

ενήλικα ο ενδογενής κιρκάδιος βηματοδότης δίνει σήμα εγρήγορσης

την ημέρα το οποίο αντιτίθεται στην τάση για ύπνο και φτάνει στο

μέγιστο αργά το απόγευμα, οπότε και είναι πολύ δύσκολη η έναρξη

του ύπνου (αποκαλείται και απαγορευμένη ζώνη για ύπνο)35. Νωρίς

το βράδυ, ο κιρκάδιος ρυθμός υποχωρεί και η ομοιοστατική διαδι-

κασία έχει ως αποτέλεσμα τον νυχτερινό ύπνο.

ΚΥΚΛΙΚΟ ΩΡΑΡΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Με βάση τη διεθνή κατάταξη των διαταραχών ύπνου36 ως διατα-

ραχή ύπνου σχετιζόμενη με εργασία σε βάρδιες ορίζεται η εμμένουσα

αϋπνία ή αντίθετα η υπερβολική υπνηλία που είναι αποτέλεσμα των

ωραρίων εργασίας. Οι εργαζόμενοι σε βάρδιες που έχουν εμφανίσει

τη διαταραχή αυτή δεν μπορούν να διατηρήσουν μία φυσιολογική

διάρκεια ύπνου, όταν η έναρξη του ύπνου τοποθετείται στις 6 με 8

το πρωί μετά από νυχτερινή βάρδια. Η αϋπνία είναι συχνή, όπως και

ο κατακερματισμός του ύπνου, ενώ ο ύπνος δεν είναι αναζωογονη-

τικός. Κατά τη νυχτερινή εργασία οι εργαζόμενοι εμφανίζουν

υπνηλία και περιορισμένη νοητική λειτουργία. Ο παθοφυσιολογικός

μηχανισμός είναι όμοιος με αυτόν που παρατηρείται στο jet lag. Και

στις δύο καταστάσεις λείπει ο συγχρονισμός μεταξύ του εσωτερικού

κιρκάδιου ρυθμού και του επιθυμητού προγράμματος ύπνου-εγρή-

γορσης.

Ειδικά στην εργασία σε βάρδιες αυτό οφείλεται στην επιβεβλη-

μένη, λόγω εργασίας, αλλαγή του προγράμματος ύπνου-εγρήγορ-

σης. Σε αντίθεση με το jet lag ο οργανισμός δύσκολα προσαρμόζε-

ται και η διαταραχή επιμένει. Η εργασία σε βάρδιες έχει ενοχοποιη-

θεί για την εμφάνιση παθήσεων του γαστρεντερικού και του καρδι-

αγγειακού συστήματος. Στη μόνη εργασία, μέχρι στιγμής, στη βι-

βλιογραφία, που χρησιμοποίησε επίσημα διαγνωστικά κριτήρια η

επιδημιολογική μελέτη δείγματος έδειξε ότι το 32,1% των εργατών

σε νυχτερινή βάρδια και το 26,1% των εργαζομένων σε κυκλικό

ωράριο πληρούν τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν ότι εμφανίζουν

διαταραχή εργασίας σε βάρδιες.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΝΥΧΤΕΡΙΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Υπάρχουν διάφορα προγράμματα νυχτερινής βάρδιας με περι-

στασιακή ή διακοπτόμενη νυχτερινή εργασία ή και μόνιμη νυχτε-

ρινή βάρδια 5 (ή περισσότερες) νύχτες την εβδομάδα. Συχνά εφαρ-

μόζεται κυλιόμενο ωράριο ώστε να μοιραστεί ο φόρτος μεταξύ των

εργαζόμενων. Συνήθως στις μέρες ανάπαυσης οι νυχτερινοί εργαζό-

μενοι υιοθετούν ημερήσιες δραστηριότητες με αποτέλεσμα η ζωή

τους να μεταβάλλεται μεταξύ ημερήσιου και νυχτερινού προσανα-

τολισμού

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΕ ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΒΑΡΔΙΑ

Με βάση στατιστικές του US Bureau of Labor Statistics περίπου

το 1/5 των κατοίκων στις ΗΠΑ εργάζονται εκτός του τυπικού ημε-

ρήσιου προγράμματος εργασίας. Έχει βρεθεί ότι ακόμα και η ερ-

γασία που ξεκινά νωρίς το πρωί π.χ. στις 4 ή 6 π.μ. μπορεί να οδη-

γήσει σε σημαντική στέρηση ύπνου. Με την πάροδο της ηλικίας

φαίνεται ότι η νυχτερινή εργασία γίνεται πολύ δύσκολη καταργώ-

ντας την ικανότητα της προσαρμογής.

Την ημέρα μετά την πρώτη νυχτερινή βάρδια, αποσυγχρονίζο-

νται οι δύο ρυθμιστικοί μηχανισμοί (κιρκάδιος και ομοιοστατικός).

Το κιρκάδιο σήμα για εγρήγορση επηρεάζει την ομοιοστατική επι-

θυμία για ύπνο, με αποτέλεσμα την ελάττωση της διάρκειας του

ύπνου κατά 2-4 ώρες περίπου. Η ελάττωση αφορά κυρίως στα στά-

δια 2 και REM, ενώ ο ύπνος βραδέων κυμάτων μένει ανεπηρέα-

στος. Όσο μικρότερη η διάρκεια ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέ-

ρας, τόσο μεγαλύτερη η πτώση της επίδοσης με βάση την ηλικία .

Επιπλέον, στους εργαζομένους αυτούς εμφανίζεται αυξημένη ανά-

γκη για ύπνο (χρόνια υπνηλία) . Αντίθετα, κατά τη διάρκεια της

νυχτερινής εργασίας, ο κιρκάδιος μηχανισμός οδηγεί σε ελάττωση

της εγρήγορσης και η υπνηλία μπορεί να γίνει έντονη. Άλλες αιτίες

(πχ ενδιαφέρον στην εργασία, καφεΐνη, συναναστροφές) διατηρούν

την εγρήγορση, αλλά μόλις αυτές εκλείψουν μπορεί να εμφανιστεί

ύπνος. Οι Czeisler et al47 έδειξαν ότι σε 99 εργαζομένους σε κυκλικό

ωράριο με τουλάχιστον 5 νυχτερινές βάρδιες, σημειώθηκαν ατυχή-

ματα ή παρ’ολίγο ατυχήματα, λάθη, έντονη υπνηλία ακόμη και

ύπνος κατά το ωράριο εργασίας, όπως και κατά τη διαδρομή της

επιστροφής στο σπίτι. Όλα αυτά βελτιώθηκαν με τη χορήγηση Μο-

δαφινίλης.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ

ΕΡΓΑΣΙΑ

Η συνολική θνησιμότητα των εργαζομένων σε νυχτερινή εργα-

σία δε διαφέρει από αυτή του γενικού πληθυσμού, αλλά υπάρχει

μεγαλύτερος κίνδυνος για ατυχήματα και συγκεκριμένες διαταραχές

(καρδιακές νόσοι, διαταραχές πέψης, αλλαγές στον καταμήνιο κύ-

κλο). Τα ατυχήματα είναι συχνά στο χώρο εργασίας αλλά και κατά

τη μεταφορά από και προς αυτόν.

.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ

Οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο αποτελούν ένα ευρύ φά-

σμα ανωμαλιών που σχετίζονται με αυξημένη αντίσταση των αερα-

γωγών και περιλαμβάνουν το ροχαλητό, το Σύνδρομο Αυξημένων

Αντιστάσεων Ανωτέρων Αεραγωγών (ΣΑΑΑΑ), και το Σύνδρομο

Απνοιών Υποπνοιών Ύπνου (ΣΑΥΥ). Το ροχαλητό και το ΣΑΥΥ

αποτελούν συχνές διαταραχές. Η αναφερόμενη συχνότητα του ρο-

χαλητού στο γενικό πληθυσμό υπολογίστηκε στο 19-37% ενώ στους

άντρες μέσης ηλικίας έφτασε στο 50%49. Η υπολογιζόμενη συχνό-

τητα του ΣΑΥΥ ποικίλλει. Το σίγουρο είναι πως αποτελεί μία συχνή

διαταραχή που υπολογίστηκε ότι αφορά τουλάχιστο στο 4% των αν-

δρών και στο 2% των γυναικών μέσης ηλικίας50, ενώ οι Shapiro και

Dement αναφέρουν ότι αφορά στο 2% του γενικού πληθυσμού με

συχνότερη εμφάνιση στους υπέρβαρους μεσήλικες άντρες. Η συ-

χνότητα του ΣΑΑΑΑ στον ενήλικα γενικό πληθυσμό είναι άγνωστη,

υπολογίζεται όμως ότι φτάνει μεταξύ 10-15% (ενήλικες με ροχα-

λητό και ημερήσια υπνηλία)52.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΠΝΟΙΩΝ ΥΠΟΠΝΟΙΩΝ ΥΠΝΟΥ (ΣΑΥΥ)

Ο προσδιορισμός της συχνότητας του συνδρόμου αποτελεί πρό-

βλημα στη σύγχρονη βιβλιογραφία, καθώς εξακολουθούν να υπάρ-

χουν διαφωνίες ως προς τον ορισμό53. Νεώτερα δεδομένα αυξάνουν

τη συχνότητα στο 7% των ανδρών και στο 2% των γυναικών54,55.

Στις περισσότερες μελέτες, η συχνότητα του ΣΑΥΥ είναι 2-3 φορές

μεγαλύτερη στους άνδρες. Επιδημιολογικές μελέτες των τελευ-

ταίων 15 ετών έδειξαν οι αποφρακτικές άπνοιες στον ύπνο αποτε-

λούν συχνή διαταραχή. Πράγματι, 16-24% των ενήλικων ανδρών

υπολογίζεται ότι έχει δείκτη απνοιών υποπνοιών (Apnea Hypopnea

Index-ΑΗΙ) >5/ώρα (ήπια διαταραχή), ενώ το 9-14% εμφανίζει ΑΗΙ

>15/ώρα (μέτρια διαταραχή) . Επιπλέον, η πενταετής επίπτωση

των διαταραχών απνοιών ύπνου ήπιας και μέτριας βαρύτητας υπο-

λογίστηκε σε 16% και 10% αντίστοιχα. Αποτέλεσμα του κατακερ-

ματισμού του ύπνου και των αφυπνίσεων που σχετίζονται με ανα-

πνευστική προσπάθεια είναι η έντονη ημερήσια υπνηλία (Σύνδρομο

Απνοιών Ύπνου- ΣΑΥΥ). Υπολογίζεται ότι 5% των ενηλίκων στις

δυτικές χώρες είναι πιθανό να έχουν ΣΑΥΥ .

Το ΣΑΥΥ οφείλεται στη σύμπτωση του τοιχώματος του αερα-

γωγού η οποία συμβαίνει στον ανώτερο φάρυγγα, μία περιοχή με

ελάχιστη οστική στήριξη που σταθεροποιείται κυρίως από τους

μύες. Οι ασθενείς με ΣΑΥΥ φαίνεται πως έχουν μικρότερη διάμετρο

αεραγωγών, αλλά δεν έχει προσδιοριστεί κάποια προγνωστική τιμή.

Ο αυξημένος μυϊκός τόνος στην εγρήγορση ελαττώνει την από-

φραξη. Η σύμπτωση συμβαίνει με την έναρξη του ύπνου. Παράλ-

ληλα, καθοριστική είναι η συμμετοχή παραγόντων, όπως η οικογε-

νής προδιάθεση, η χρήση αλκοόλ, η παχυσαρκία και οι τυχόν υπάρ-

χουσες ενδοκρινικές και μεταβολικές διαταραχές.

Τα κυριότερα συμπτώματα και σημεία (μείζονα και ελάσσονα)

του συνδρόμου συνοψίζονται στον Πίνακα 2

Πίνακας 2: Συχνά συμπτώματα και σημεία του ΣΑΥΥ 59.

ΜΕΙΖΟΝΑ

Ημερήσια υπνηλία

Ροχαλητό

Αναφορά για άπνοια στον ύπνο

ΕΛΑΣΣΟΝΑ

Πρωινοί πονοκέφαλοι

Αϋπνία/ μη αναζωογονητικός ύπνος

Νυχτουρία

Βραχεία απώλεια μνήμης

Χρόνια κόπωση

Ανικανότητα

Το πρωτεύον σύμπτωμα είναι η ημερήσια υπνηλία, μολονότι

κάποιοι ασθενείς δεν την αναφέρουν ως κύριο σύμπτωμα. Η βαρύ-

τητα της υπνηλίας σχετίζεται με διαταραχή της αρχιτεκτονικής του

ύπνου καθώς οφείλεται στις επαναλαμβανόμενες αφυπνίσεις (arousals),

λόγω της παροδικής παύσης ή ελάττωσης του αερισμού, και οι

οποίες οδηγούν σε κατακερματισμό του ύπνου. Οι αφυπνίσεις δεν

είναι συνειδητές από το άτομο, καταγράφονται όμως ηλεκτροεγκε-

φαλογραφικά. Η συχνή επανάληψη του φαινομένου αυτού έχει σο-

βαρές συνέπειες όπως την εμφάνιση ημερήσιας υπνηλίας (κυρίως)

και την ελάττωση νευρογνωσιακών ικανοτήτων, η ευερεθιστότητα

και η ελαττωμένη σεξουαλική ικανότητα. Η βαρύτητα του προβλή-

ματος της υπνηλίας κυμαίνεται από αντισταθμιστική αύξηση της

χρονικής διάρκειας των διαστημάτων ύπνου μέχρι μόνιμη εγκατά-

σταση νωθρότητας και μειωμένης εγρήγορσης.

Ορισμοί 60

Ως άπνοια ορίστηκε η διακοπή της ροής του αέρα από τη μύτη

και το στόμα, που ανιχνεύεται με αισθητήρα πίεσης ή με αισθητήρα

θερμότητας διάρκειας τουλάχιστον 10 δευτερολέπτων Η άπνοια χα-

ρακτηρίζεται ως αποφρακτική όταν συνοδεύεται από αναπνευστική

προσπάθεια, δηλαδή δραστηριότητα των αναπνευστικών μυών (κι-

νήσεις του θώρακα ή/και της κοιλιάς) (Εικόνα 3). Εάν η άπνοια δεν

συνοδεύεται από αναπνευστική προσπάθεια, δηλαδή καταγράφεται

παύση της δραστηριότητας των αναπνευστικών μυών, τότε χαρα-

κτηρίζεται ως κεντρική (Εικόνα 4).

Η άπνοια που αρχίζει ως κεντρική και καταλήγει ως αποφρα-

κτική, χαρακτηρίζεται μικτή άπνοια. Οι μικτές άπνοιες θεωρούνται

παραλλαγή των αποφρακτικών, διότι έχουν κοινό παθοφυσιολογικό

μηχανισμό (Εικόνα 5).

Εικόνα 3: Αποφρακτική άπνοια

Εικόνα 4: Κεντρική άπνοια

Εικόνα 5: Μικτή άπνοια

Για τον ορισμό της υπόπνοιας μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε

συμφωνία μεταξύ των ειδικών, φαίνεται όμως ότι έχει επικρατήσει

τελευταία ο ορισμός της Αμερικανικής Ακαδημίας Ιατρικής του

Ύπνου (American Academy of Sleep Medicine - AASM)31 και ως

υπόπνοια ορίζεται η μείωση τουλάχιστον κατά 30% της ροής αέρα

ή των κινήσεων θώρακα-κοιλίας σε σύγκριση με το βασικό επίπεδο,

η οποία διαρκεί τουλάχιστον 10 δευτερόλεπτα και συνοδεύεται από

πτώση του κορεσμού της οξυαιμοσφαιρίνης κατά τουλάχιστον 4%.

Ως αφύπνιση που σχετίζεται με την αναπνευστική προσπά-

θεια (Respiratory effort related arousal-RERA) ορίζεται η μεί-

ωση της ροής του αέρα και αύξηση της αρνητικής ενδοθωρακικής

πίεσης που καταλήγει σε αφύπνιση. Καταγράφεται ως περιορισμός

της εισπνευστικής ροής (επιπέδωση της εισπνευστικής φάσης) ο

οποίος ακολουθείται από αφύπνιση.

Ως Δείκτης Απνοιών Υποπνοιών (Apnea Hypopnea Index –

ΑΗΙ) ορίζεται ο συνολικός αριθμός απνοιών και υποπνοιών ανά

ώρα ύπνου. Ενώ ως Δείκτης Αναπνευστικής Δυσχέρειας (Respiratory

Distress index- RDI) ορίζεται το άθροισμα απνοιών, υπο-

πνοιών και αφυπνίσεων που σχετίζονται με αναπνευστική προσπά-

θεια ανά ώρα ύπνου.

Ορισμός του ΣΑΥΥ

Με βάση τη 2η έκδοση της διεθνούς ταξινόμησης των διαταρα-

χών ύπνου (International Classification of Sleep Disorders - ICSD-

2) για τους ενήλικες, το ΣΑΥΥ ορίζεται ως εξής:

Τουλάχιστον ένα από τα παρακάτω:

A. Ο ασθενής αναφέρει επεισόδια μη ηθελημένου ύπνου στην

εγρήγορση, ημερήσια υπνηλία, μη αναζωογονητικό ύπνο, κό-

πωση ή αυπνία.

B. Ο ασθενής ξυπνάει με δύσπνοια ή αίσθηση πνιγμονής.

Γ. Ο/η σύντροφος αναφέρει έντονο ροχαλητό και/ή διαταραχές

στην αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου του ασθενούς

και

􀂃 ≥ 5 αναπνευστικά γεγονότα (άπνοιες, υπόπνοιες, RERAs) / ώρα

ύπνου που συνοδεύονται από αναπνευστική προσπάθεια σε όλη

τη διάρκεια ή σε μέρος τους, κατά την πολυκαταγραφική με-

λέτη

ή

􀂃 ≥ 15 αναπνευστικά γεγονότα (άπνοιες, υπόπνοιες, RERAs) /

ώρα ύπνου που συνοδεύονται από αναπνευστική προσπάθεια

σε όλη τη διάρκεια ή σε μέρος τους, κατά την πολυκαταγρα-

φική μελέτη

Τα γεγονότα δεν ερμηνεύονται από άλλη διαταραχή του ύπνου,

ή από παθολογική ή νευρολογική διαταραχή, χρήση φαρμάκων ή

κατάχρηση ουσιών

Το ΣΑΥΥ έχει σχετιστεί με καρδιαγγειακή νόσο (αρτηριακή

υπέρταση, αρρυθμίες, στεφανιαία νόσο, αγγειακό εγκεφαλικό

επεισόδιο) ή αλλαγή του μεταβολικού προφίλ (υπερλιπιδαιμία,

σακχαρώδη διαβήτη/ αντίσταση στην ινσουλίνη).

Επίδραση του ΣΑΥΥ στην οδήγηση

Αναφέρεται αναλυτικά στο κεφάλαιο 5.

ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΑΥΞΗΜΕΝΩΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΝ ΑΝΩΤΕ-

ΡΩΝ ΑΕΡΑΓΩΓΩΝ

Μέχρι πρόσφατα δεν είχε ξεκαθαριστεί αν πρόκειται για αυτό-

νομη κλινική οντότητα ή μέρος του συνδρόμου απνοιών στον ύπνο.

Η υπνηλία ανήκει στην παθογνωμονική τριάδα του συνδρόμου μαζί

με τον περιορισμό ροής και αυξημένες αναπνευστικές προσπάθειες

που ακολουθούνται από αφύπνιση. Χαρακτηριστικό εύρημα είναι οι

σχετιζόμενες με αναπνευστική προσπάθεια αφυπνίσεις (Respiratory

Effort Related Arousals - RERAs) δηλαδή ΗΕΓραφικές αφυπνίσεις

και ακόλουθη ελάττωση της αντίστασης των ανωτέρων αεραγωγών.

Στους ασθενείς αυτούς βρέθηκε αυξημένη αρνητική εισπνευ-

στική οισοφάγεια πίεση, σε συνδυασμό με ελαττωμένη ρι-

νική/στοματική ροή. Η βασική διαταραχή είναι η δημιουργία αρνη-

τικής ενδοθωρακικής πίεσης.

ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ

Ασθενείς με Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) μπο-

ρεί να εμφανίσουν πτώση της οξυγόνωσης κατά τη διάρκεια του

ύπνου και ιδίως κατά τη φάση REM, οπότε και ο κορεσμός πέφτει

σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αυτό έχει αποδοθεί σε γρήγορες αβαθείς

αναπνοές που οδηγούν σε μικρότερο κυψελιδικό αερισμό. Συ-

μπτώματα που σχετίζονται με διαταραχές ύπνου είναι συχνά στη

ΧΑΠ. Τα κυριότερα είναι ο νυχτερινός βήχας, ο συριγμός, η δύ-

σπνοια λόγω διαταραχής της ανταλλαγής αερίων στον ύπνο. Συχνή

είναι η παρουσία τόσο αϋπνίας, όσος και ημερήσιας υπνηλίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΟΔΗΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ, ΣΑΥΥ ΚΑΙ ΥΠΝΗΛΙΑ

Όπως αναφέρθηκε, το κυριότερο σύμπτωμα του ΣΑΥΥ είναι η

ημερήσια υπνηλία, η οποία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύ-

νου για την πρόκληση τροχαίων ατυχημάτων. Οι ασθενείς με διατα-

ραχές στον ύπνο έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες για εμπλοκή σε

τροχαίο ατύχημα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.Οι πιθανότη-

τες είναι με βάση τη σύγχρονη βιβλιογραφία από 2 έως 7 φορές με-

γαλύτερες. Επιπλέον, έχει βρεθεί ότι η συχνότητα του ΣΑΥΥ

είναι μεγαλύτερη μεταξύ των επαγγελματίων οδηγών σε σχέση με

το γενικό πληθυσμό.

Το ΣΑΥΥ ευθύνεται για αιφνίδια ή σταδιακή μείωση της συγκέ-

ντρωσης/ αντανακλαστικών των οδηγών που μπορεί να οδηγήσει σε

ατύχημα. Εκδηλώνεται ως αδυναμία του οδηγού να αντιλαμβάνε-

ται συνεχώς το γύρω περιβάλλον, να παραμένει στη λωρίδα κυκλο-

φορίας του και να προσαρμόζει τη ταχύτητα και τη θέση του. Η

αδυναμία αυτή υποεκτιμάται συχνά, τόσο από τον ίδιο τον πάσχοντα

όσο και από τους λειτουργούς υγείας στις εξεταστικές επιτροπές,

ώστε να την αξιολογήσουν τον πάσχοντα και να παραπέμψουν τον

πάσχοντα για περαιτέρω εξετάσεις.

Μία μεγάλη σε μέγεθος έρευνα πάνω στη συχνότητα του ΣΑΥΥ

μεταξύ επαγγελματιών οδηγών διενεργήθηκε το 2002 από τον Pack

et al στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ. Η μελέτη αυτή εξέτασε 1391

οδηγούς φορτηγών και έδειξε ότι το 17,6% αυτών έπασχε από ήπιας

βαρύτητας ΣΑΥΥ, το 5,8% από μέτριας βαρύτητας ΣΑΥΥ και το

4,7% από σοβαρό ΣΑΥΥ. Τα αποτελέσματα αυτά ήταν αντίστοιχα

με αυτά ερευνών της συχνότητας στο γενικό πληθυσμό, αλλά

χαμηλότερα από αυτά που δημοσιεύτηκαν από τους Stoohs et al

για τη συχνότητα στους επαγγελματίες οδηγούς. Η μελέτη αυτή είχε

δείξει ότι το75% των οδηγών είχαν δείκτη αποκορεσμών (Oxygen

Desaturation Index-ODI) >5/ώρα, ενώ το 10% εμφάνισε βαριά δια-

ταραχή με ODI>30/ώρα.

Εκτός από τη συσχέτιση της αναπνευστικής διαταραχής στον

ύπνο και της συμμετοχής σε τροχαίο ατύχημα, έχουν δημοσιευ-

τεί διάφορες μελέτες που αφορούν στην ελάττωση της πιθανότητας

ατυχήματος μετά από την εφαρμογή της συσκευής CPAP.

ΣΑΥΥ – ΜΗΧΑΝΟΔΗΓΟΙ ΤΡΕΝΩΝ

Παρά το γεγονός ότι οι μηχανοδηγοί κατέχουν σημαντικό ποσο-

στό αναλογικά μεταξύ των επαγγελματιών οδηγών, η έρευνα έχει

επικεντρωθεί κυρίως στους οδηγούς οδικών μεταφορών και κυρίως

φορτηγών και λιγότερο λεωφορείων. Μέχρι στιγμής έχει ανακοινω-

θεί σε μορφή περίληψης η συχνότητα των διαταραχών της αναπνοής

στον ύπνο στους Βρετανούς μηχανοδηγούς με τη χρήση μόνο ερω-

τηματολογίων. Στη μελέτη αυτή φάνηκε ότι το 79% των Βρετανών

μηχανοδηγών αναφέρει ροχαλητό, ενώ το 16,3% αναφέρει μαρτυρία

για διακοπές της αναπνοής στον ύπνο.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΗΧΑΝΟΔΗ-

ΓΟΥΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

Αναφορά σε θέματα διαταραχών ύπνου στους μηχανοδηγούς

έχουν γίνει κυρίως από τις αρμόδιες αρχές των ΗΠΑ. Μολονότι

έχουν θεσπιστεί κανόνες και διατάξεις με ομοσπονδιακή ισχύ για

τον έλεγχο των οδηγών στις οδικές και εναέριες μεταφορές, η ομο-

σπονδιακή υπηρεσία σιδηροδρόμων (Federal Railroad Administration)

δεν έχει θεσπίσει κανόνες που να αναφέρονται ειδικά στις

άπνοιες ύπνου. Όμως, το 2004 (με αφορμή τη σύγκρουση 2 τρένων

στον Καναδά), εκδόθηκε συμβουλευτική οδηγία με αναφορά στους

κινδύνους που σχετίζονται με το διαταραχές του ύπνου που δεν

έχουν διαγνωστεί ή πλήρως θεραπευτεί. Επίσης το εθνικό συμβού-

λιο ασφάλειας των μεταφορών (National Transportation Safety

Board) κάνει μνεία στη συμβολή του αδιάγνωστου ΣΑΥΥ στην

πρόκληση σιδηροδρομικών ατυχημάτων.

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΟΔΗΓΟΙ-ΥΠΝΗΛΙΑ

Η ημερήσια υπνηλία αποτελεί σύμπτωμα που αναφέρεται συχνά

από επαγγελματίες οδηγούς μαζί με την κόπωση και δύσκολα μπο-

ρεί να γίνει η διάκριση μεταξύ τους. Αποδίδονται σε πολλά αίτια

όπως πολλές/συνεχόμενες ώρες οδήγησης (που συχνά υπερβαίνουν

τις νόμιμες), κυκλικό ωράριο, μη σταθερό ωράριο, μονότονες/ βαρε-

τές διαδρομές. Σε μία φινλανδική μελέτη που δημοσιεύτηκε το

2000 σε 317 επαγγελματίες οδηγούς οδικών μεταφορών το 40% αυ-

τών που απασχολούνταν σε μακρινές διαδρομές και το 21% αυτών

σε κοντινές ανέφεραν δυσκολία στο να παραμείνουν σε εγρήγορση

στο 20% των διαδρομών. Το 20% των οδηγών μακρινών διαδρομών

ανέφεραν ότι αποκοιμήθηκαν στο τιμόνι τουλάχιστον 2 φορές. Πα-

ράγοντες ενδεικτικοί για ΣΑΥΥ ήταν παρόντες μόνο σε 5 οδηγούς

μακρινών διαδρομών (2,72%) και σε 1 οδηγό κοντινών διαδρομών

(0,75%) . Επίσης, οι Pack et al έδειξαν ότι το 32,6% μεταξύ 386

οδηγών φορτηγών είχαν παθολογικά αυξημένη βαθμολογία στην

κλίμακα Epworth.

Η ημερήσια υπνηλία έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση τρο-

χαίων ατυχημάτων, κυρίως μέσω της ελάττωσης της προσοχής και

των αντανακλαστικών και λιγότερο με την εκδήλωση ύπνου στο τι-

μόνι. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα τροχαία ατυχήματα δεν έχουν

μία κανονική κατανομή το εικοσιτετράωρο, αλλά συμβαίνουν κυ-

ρίως τις πρώτες πρωινές ώρες ή το μεσημέρι, ταυτόχρονα με την

αύξηση της τάσης του οργανισμού για ύπνο. Οι Stutts et al

ανέφεραν ότι οι οδηγοί που εργάζονται σε νυχτερινές βάρδιες, αρκε-

τές ώρες ή έχουν πάνω από μία απασχολήσεις έχουν αυξημένο κίν-

δυνο να αποκοιμηθούν και να εμπλακούν σε ατύχημα. Άλλοι παρά-

γοντες είναι ύπνος <6 ώρες, παραμονή σε εγρήγορση>20 ώρες και

συχνό ωράριο οδήγησης μεταξύ 12μ.μ.-6π.μ..

Κάθε χρόνο συμβαίνουν στις ΗΠΑ 4800 θανατηφόρα ατυχή-

ματα στα οποία εμπλέκονται φορτηγά. Έχει υπολογιστεί ότι ο θάνα-

τος 1 οδηγού φορτηγού συνοδεύεται από 3-4 άλλους θανάτους.

Ανάλογα με την εμπλοκή άλλων οχημάτων, τη φύση του εμπορεύ-

ματος, οι ζημιές μπορεί να είναι πολύ μεγάλες με κόστος που μπορεί

να φτάσει και τα 2.700.000 δολάρια .

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ –ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ SF-36

Η ποιότητα ζωής εκτιμάται τα τελευταία χρόνια με την

ανάπτυξη ψυχομετρικών οργάνων τόσο γενικού χαρακτήρα, όσο και

εξειδικευμένων για συγκεκριμένες ομάδες ασθενών. Από τα πλέον

χρησιμοποιούμενα είναι το Short Form 36 (SF-36), για την

αυτοεκτίμηση της ποιότητας ζωής μεταξύ διαφόρων ομάδων

πληθυσμού.

Το ερωτηματολόγιο αποτελείται από 36 συνολικά ερωτήσεις και

διαιρείται σε 8 κλίμακες μέτρησης των 2 με 10 ερωτήσεων η κάθε

μία. Οι κλίμακες μέτρησης είναι οι εξής:

α) ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ– PHYSICAL

FUNCTION-PF, με 10 ερωτήσεις

β) ΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ– ROLE PHYSICAL- PR, με 4

ερωτήσεις

γ) ΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΠΟΝΟΣ- BODILY PAIN -BP, με 2 ερωτήσεις

δ) ΓΕΝΙΚΗ ΥΓΕΙΑ- GENERAL HEALTH- GH με 5 ερωτήσεις

ε) ΖΩΤΙΚΟΤΗΤΑ- VITALITY-VT, με 4 ερωτήσεις

στ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΚΟΤΗΤΑ- SOCIAL FUNCTION -

SF, με 2 ερωτήσεις

ζ) ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ- ROLE EMOTIONAL- RE, με

3 ερωτήσεις

η) ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ-MENTAL HEALTH -MH με 5 ερωτήσεις.

Επιπλέον, υπάρχει μία ακόμα ερώτηση που αναφέρεται στη

μεταβολή της υγείας και δεν περιλαμβάνεται σε καμία κλίμακα. Οι

8 κλίμακες κατηγοριοποιούνται σε 2 γενικότερες κλίμακες: της

σωματικής και ψυχικής υγείας (Εικόνα 6). Κάθε ερώτηση

βαθμολογείται από 0 (χειρότερη κατάσταση) μέχρι 100 (καλύτερη

κατάσταση).

Εικόνα 6: Κλίμακες του SF-36.

Το ερωτηματολόγιο SF-36 έχει εγκυροποιηθεί και

προτυποποιηθεί πρόσφατα για τον Ελληνικό πληθυσμό. Οι μέσες

τιμές για τον ελληνικό πληθυσμό παρατίθενται στον Πίνακα 3.

Πίνακας 3. Μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση των 8 κλιμάκων του SF-36

όπως έχουν προτυποποιηθεί για τον ελληνικό πληθυσμό

PF 80.8±25.6

PR 79.7±37.7

BP 73±31.7

GH 67.5±23.5

VT 66.5±22.4

SF 82.1±28.1

RE 81.5±36.3

MH 68.2±21.3

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ GHQ-30

Σχεδιάστηκε ως ερωτηματολόγιο που έχει στόχο την

επισήμανση ψυχικών διαταραχών σε άτομα που απευθύνονται στα

εξωτερικά ιατρεία και το συμπληρώνουν μόνα τους. Αποτελείται

από 30 ερωτήσεις και ο μέσος χρόνος που απαιτείται για τη

συμπλήρωση του είναι 5 με 10 λεπτά. Ξεκινά με σωματικά

συμπτώματα και προχωρά σταδιακά στα ψυχικά. Η βαθμολόγηση

του είναι εύκολη. Στόχος του ερωτηματολογίου είναι να πληρο-

φορήσει για την παρούσα ψυχική κατάσταση (διάκριση μεταξύ

ψυχιατρικών ασθενών και φυσιολογικών) και όχι για τα στοιχεία της

προσωπικότητας ή για την πιθανότητα να νοσήσει το άτομο στο

μέλλον.

Κάθε ερώτηση αποτελείται από 4 δυνατές απαντήσεις και

βαθμολογείται ως κλίμακα πολλαπλών απαντήσεων ή κλίμακα

LIKERT, οπότε και οι δυνατές απαντήσεις βαθμολογούνται με 0-1-

2-3. Το ερωτηματολόγιο έχει εγκυροποιηθεί για τον ελληνικό

πληθυσμό104 και η τιμή-ουδός είναι 5/6.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΜΗΧΑΝΟΔΗΓΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΟΣΕ)

Την 1η Ιανουαρίου του 1970 (με το ΝΔ 674/1970) ιδρύθηκε ο

"Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος" (νομικό πρόσωπο ιδιωτικού

δικαίου) με σκοπό την ενιαία οργάνωση, εκμετάλλευση και ανά-

πτυξη των σιδηροδρομικών μεταφορών. Ο ΟΣΕ αποτέλεσε (κατά

κάποιο τρόπο) μετεξέλιξη των ΣΕΚ (Σιδηρόδρομοι Ελληνικού Κρά-

τους) και έχει ως σκοπό την ενιαία οργάνωση, ανάπτυξη, εκμετάλ-

λευση των σιδηροδρομικών μεταφορών. Τον Ιανουάριο του 1973

άρχισε η ισχύς του νέου Γενικού Κανονισμού Προσωπικού με τον

οποίο ρυθμίστηκαν θέματα συνταξιοδότησης των σιδηροδρομι-

κών.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΩΡΑΡΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ- ΑΝΑΠΑΥΣΗΣ

ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΟΣΕ

Πρόγραμμα εργασίας

Με βάση τον κανονισμό ωρών εργασίας και ανάπαυσης προσω-

πικού ΟΣΕ όπως δημοσιεύτηκε στο Φύλλο της Εφημερίδας της Κυ-

βερνήσεως, το πρόγραμμα εργασίας του προσωπικού καθορίζεται

κάθε φορά ανάλογα με τις υπηρεσιακές ανάγκες και πάντοτε μέσα

στη διάρκεια εργασίας κατά εβδομάδα. Η έναρξη και η λήξη της

ημερήσιας εργασίας μπορεί να μη συμπίπτει με το ημερολογιακό

24ωρο.

Νυχτερινή εργασία

Ως νυχτερινή εργασία ορίζεται αυτή που παρέχεται μεταξύ 2200

και 0600 της επόμενης ημέρας. Με εξαίρεση τις περιπτώσεις ειδικής

υπηρεσιακής ανάγκης, ή ιδιαίτερων συνθηκών, το προσωπικό πρέ-

πει να εναλλάσσεται κατά την παροχή της νυχτερινής εργασίας. Η

εναλλαγή πρέπει να πραγματοποιείται το πολύ κάθε 10 ημέρες συ-

νεχούς νυχτερινής εργασίας.

Μέγιστη ημερήσια εργασία

Η μέγιστη ημερήσια εργασία του προσωπικού ορίζεται στην κα-

νονική ημερήσια εργασία του, προσαυξημένη κατά 2 ώρες.

Διακοπή

Ως διακοπή ορίζεται το χρονικό διάστημα από τη λήξη της ημε-

ρήσιας εργασίας του προσωπικού μέχρι την έναρξη από αυτό της

επόμενης ημερήσιας εργασίας του κατά το οποίο το προσωπικό

μπορεί να απομακρυνθεί από την έδρα του. Η διακοπή πρέπει να

είναι το λιγότερο στη μεν έδρα 12 ώρες, εκτός δε της έδρας 8 ώρες.

Επιτρέπεται μείωση μόνο στην έδρα, μέχρι 8 ώρες, σε περίπτωση

καθυστέρησης ή έκτακτων συμβάντων, με την προϋπόθεση ότι το

προσωπικό δεν έχει εργαστεί συνέχεια περισσότερες από 16 ώρες.

Όταν πρόκειται για εργασία που παρέχεται σε εναλλασσόμενα κάθε

μέρα ωράρια (βάρδιες) και για το σκοπό της εναλλαγής του προσω-

πικού, επιτρέπεται μία φορά την εβδομάδα η διακοπή μέσα στην

έδρα να είναι 10 ώρες. Η εκτός έδρας παραμονή του προσωπικού

του κλάδου έλξης δεν πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερες από 6

αλλεπάλληλες διακοπές.

Ανάπαυση

Είναι η διακοπή εργασίας τουλάχιστον 24 ωρών, κατά την οποία

το προσωπικό μπορεί να απομακρυνθεί από την έδρα του.

Η ανάπαυση πρέπει να χορηγείται στην έδρα του προσωπικού

και η ελάχιστη διάρκεια της να είναι 28 ώρες από του μεσονυκτίου

της τελευταίας ημέρας της εργασίας. Οι συνεχόμενες αναπαύσεις θα

προσαυξάνουν τον παραπάνω χρόνο κατά 24 ώρες για κάθε χορη-

γούμενη, επιπλέον της μίας , ανάπαυση.

ΡΥΘΜΙΣΗ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΗΝ

ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ

ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

Στο άρθρο 10 του Β΄ τεύχους του ΦΕΚ αρ.31/16-1-2004 με

τίτλο ‘Ιατρική επανεξέταση οδηγών’ αναφέρεται ότι ο ΟΣΕ υπο-

χρεούται να υποβάλλει σε περιοδική εξέταση τους οδηγούς ως εξής:

α) κάθε 3 χρόνια για όσους είναι μέχρι 40 ετών συμπληρωμένα και

β) κάθε 2 χρόνια, όσοι είναι 40 ετών και άνω. Ο ΟΣΕ μπορεί να πα-

ραπέμψει εκτάκτως για ιατρική εξέταση, οποτεδήποτε, κάτοχο

άδειας οδήγησης αν προκύψουν ενδείξεις ότι μειώθηκαν τα προσό-

ντα υγείας που χρειάζονται για να εκτελέσει τα καθήκοντα του

ασφαλώς, ιδίως κατόπιν παραβάσεων των κανονισμών υπηρεσίας

των οδηγών και παραβίασης των κανονισμών κυκλοφορίας και ση-

ματοδότησης. Σε κάθε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι ο οδηγός δεν

έχει τη γενική ή ψυχική κατάσταση ή υγεία και εμποδίζεται ακόμη

και στο ελάχιστο, να οδηγεί τους συρμούς με ασφάλεια, ενημερώνει

την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Μεταφορών και Επικοινω-

νιών προκειμένου να ανακληθεί η χορηγηθείσα άδεια και να ενημε-

ρωθεί σχετικά το ειδικό μητρώο.

ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΑΣΦΑΛΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΔΗΓΩΝ

ΚΙΝΗΤΗΡΙΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

Ο κανονισμός ασφαλούς εργασίας των οδηγών κινητήριων μο-

νάδων ο οποίος εκδόθηκε από την Υπηρεσία Υγιεινής και Ασφά-

λειας της Εργασίας του ΟΣΕ και τέθηκε σε ισχύ την 1/4/1990 περι-

λαμβάνει γενικά μέτρα ασφάλειας, ειδικούς κανονισμούς που πρέπει

να τηρούνται, μέτρα προστασίας απέναντι σε κινδύνους όπως το

ηλεκτρικό ρεύμα υψηλής τάσης. Στο άρθρο γίνεται ειδική αναφορά

στην υγιεινή και ατομική προστασία με εκτενή ανάλυση των μέτρων

ατομικής προστασίας. Στην τελευταία παράγραφο με τίτλο εγκρά-

τεια συστήνεται η αποχή από τα οινοπνευματώδη ποτά, δεδομένου

ότι η χρήση τους μειώνει τις ικανότητες των οδηγών.

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι προσπάθειες να μελετηθεί η συχνότητα των διαταραχών της

αναπνοής στον ύπνο σε επαγγελματίες οδηγούς επικεντρώθηκαν μέ-

χρι στιγμής σε οδηγούς οδικών μεταφορών (σε φορτηγά ή λεωφο-

ρεία). Οι μηχανοδηγοί των τρένων αποτελούν μία σημαντική

μερίδα των επαγγελματιών οδηγών, επομένως είναι αναγκαία η

εκτίμηση της αναπνευστικής τους λειτουργίας στον ύπνο. Αυτό

αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα καθώς οι συνθήκες κάτω από τις οποίες

εργάζονται μπορεί να οδηγήσουν σε υπνηλία, ιδίως κατά το ωράριο

εργασίας. Πράγματι, το μη σταθερό κυκλικό ωράριο, η αυτοματο-

ποίηση στην οδήγηση, και η μονότονη διαδρομή είναι παράγοντες

που προδιαθέτουν σε υπνηλία. Οι προηγούμενες μελέτες σε μηχα-

νοδηγούς ασχολήθηκαν με την επίδραση του ωραρίου στην εγρή-

γορση ή στην απόδοση. Έχει αναφερθεί ότι το κυκλικό ωράριο

εργασίας, ιδίως όταν δεν ακολουθεί σταθερό ρυθμό εναλλαγής βάρ-

διας, επιδρά στον οργανισμό και συνδέεται με εμφάνιση ημερήσιας

υπνηλίας. Παράλληλα, αυξάνει συνεχώς στη βιβλιογραφία ο αριθ-

μός των αναφερόμενων συστηματικών επιπτώσεων της εργασίας σε

βάρδιες στον οργανισμό των εργαζομένων.

Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να εκτιμήσει την ημερήσια

υπνηλία και τη φυσική κατάσταση των μηχανοδηγών του ΟΣΕ, σε

συνάρτηση με το ωράριο εργασίας τους (μη σταθερό κυκλικό) και

τη συχνότητα των διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο.

ΜΕΘΟΔΟΣ

Το πρωτόκολλο της μελέτης εγκρίθηκε από τη Γενική

Συνέλευση της Πανελλήνιας Ένωσης Προσωπικού Έλξης ΟΣΕ

(Π.Ε.Π.Ε. Ο.Σ.Ε) (536/10-2003)

Η ακολουθούμενη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε συνοψίζεται

στο διάγραμμα 1.

Αποστολή στα 14 μηχανοστάσια του ΟΣΕ

Για κάθε οδηγό 3 ερωτηματολόγια:

•Γενικό ερωτηματολόγιο

•ESS

•SF-36

Συνεργασία με 7 μηχανοστάσια

(n=418)

226 πλήρως απαντημένα

ερωτηματολόγια

50 εξετάστηκαν με φυσική

εξέταση, μελέτη ύπνου,

αιματολογικές εξετάσεις

• 105 (25,1%) δεν απάντησαν

• 87 (20,8%) απάντησαν

ατελώς/ λανθασμένα

75 επιλέχθηκαν τυχαία και

κλήθηκαν για εξετάσεις στο

εργαστήριο ύπνου

•25 αρνήθηκαν

Διάγραμμα 1: Διάγραμμα ροής της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε.

1η φάση: Διανομή ερωτηματολογίων

Εξεταζόμενοι:

Στο χρονικό διάστημα Νοέμβριος 2003-Ιούνιος 2004 διανεμή-

θηκαν μέσω του δικτύου του ΟΣΕ στα 14 μηχανοστάσια της χώρας

(762 εργαζόμενοι) σφραγισμένοι φάκελοι με 3 διαφορετικά ερωτη-

ματολόγια: α) ένα γενικό ερωτηματολόγιο με δημογραφικά και αν-

θρωπομετρικά χαρακτηριστικά, β) η κλίμακα υπνηλίας Epworth

(ESS) γ) το ερωτηματολόγιο SF-36, ένα μη ειδικό ερωτηματολόγιο

εκτίμησης της ποιότητας ζωής. Στο φάκελο εξωτερικά αναφερόταν

το όνομα του κάθε μηχανοδηγού, ενώ μέσα στο φάκελο συμπερι-

λήφθηκε ένα συνοδευτικό γράμμα, το οποίο εξηγούσε το σκοπό τις

μελέτης, περιείχε οδηγίες για τη συμπλήρωση των ερωτηματολο-

γίων και εγγυούταν την εμπιστευτικότητα και ανωνυμία της μελέ-

της. Σε κάθε ερωτηματολόγιο είχε τοποθετηθεί ένας κωδικός που

αντιστοιχούσε σε κάθε ένα μηχανοδηγό χωριστά, χωρίς να είναι εν-

δεικτικός (π.χ. με τα αρχικά του εξεταζόμενου), έτσι ώστε να δια-

σφαλιστεί η ανωνυμία στα απαντημένα ερωτηματολόγια. Η απο-

στολή των ερωτηματολογίων έγινε στους μηχανοδηγούς που ήταν

εν ενεργεία και εγγεγραμμένοι στα μητρώα των μηχανοστασίων στη

συγκεντρωτική κατάσταση του Μαρτίου 2003. Όλοι οι συμμετέχο-

ντες μηχανοδηγοί εργαζόταν σε μη σταθερό κυκλικό ωράριο εργα-

σίας.

Ερωτηματολόγια:

1. Το πρώτο ερωτηματολόγιο που διανεμήθηκε αφορούσε

δημογραφικά χαρακτηριστικά και συνήθειες ύπνου (Παράρτημα

1).

2. Κλίμακα υπνηλίας Epworth (ESS): Η ελληνική έκδοση της ESS29

απαντήθηκε επίσης ανώνυμα. Οι συμμετέχοντες εκτίμησαν μό-

νοι τους την τάση για υπνηλία σε 8 διαφορετικές καταστάσεις

της καθημερινότητας, σε μία κλίμακα από 0 έως 3 (μέγιστη

βαθμολογία 24).

3. Ερωτηματολόγιο ποιότητας ζωής SF-36: Το ερωτηματολόγιο

MOS 36-Item Short-Form Health Survey (SF-36) είναι ένα

ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο εκτίμησης της λειτουργικής

υγείας και ποιότητας ζωής100. Η βαθμολογία των

ερωτηματολογίων SF-36 των μηχανοδηγών συγκρίθηκε με την

προτυποποιημένη βαθμολογία στον ελληνικό αστικό πληθυσμό,

όπως δημοσιεύτηκε πρόσφατα . Συγκεκριμένα, οι μέσες τιμές

βαθμολόγησης των 8 κλιμάκων από τους μηχανοδηγούς συγκρί-

θηκαν με τις μέσες τιμές στον ελληνικό πληθυσμό.

2η φάση: Φυσική εξέταση-Μελέτη Ύπνου

Από αυτούς που απάντησαν ολοκληρωμένα και σωστά στα ερω-

τηματολόγια (226), επιλέχτηκαν τυχαία 75 μηχανοδηγοί για να

υποβληθούν σε φυσική εξέταση, μελέτη ύπνου και εκτίμηση της

αναπνευστικής λειτουργίας στην εγρήγορση με σπιρομέτρηση και

εκτίμηση αερίων αρτηριακού αίματος. Για καθαρά πρακτικούς λό-

γους, κλήθηκαν μηχανοδηγοί από τα μηχανοστάσια της Θεσσαλονί-

κης, της Λάρισας και της Δράμας, οι οποίοι εξετάστηκαν στη Μο-

νάδα Ύπνου του ΓΝ ‘Γ.Παπανικολάου’ στη Θεσσαλονίκη, ενώ οι

μηχανοδηγοί της Αλεξανδρούπολης εξετάστηκαν στο Εργαστήριο

Ύπνου της Πανεπιστημιακής Πνευμονολογικής Κλινικής του ΓΠΝ

Αλεξανδρούπολης.

Μελέτη ύπνου

Επιλέχθηκαν τυχαία 75 μηχανοδηγοί για περαιτέρω εξέταση,

που περιελάμβανε πολυσωματογραφική μελέτη ύπνου στη Μονάδα

Ύπνου του ΓΝ ‘Γ.Παπανικολάου’ στη Θεσσαλονίκη (Embla, Flaga,

Reykjavik, Iceland) ή περιορισμένη μελέτη αναπνευστικών παραμέ-

τρων στο Εργαστήριο Ύπνου της Πανεπιστημιακής Πνευμονολογι-

κής Κλινικής του ΓΠΝ Αλεξανδρούπολης (Embletta, Flaga, Reykjavik,

Iceland).

Καταγράφηκαν οι εξής παράμετροι:

Σε όλους τους εξεταζόμενους:

• Το ροχαλητό με μικρόφωνο τοποθετημένο στο ύψος της

σφαγίτιδας.

• Η ροή του αέρα με ρινοστοματικό θερμίστορα.

• Ο κορεσμός της οξυαιμοσφαιρίνης με παλμικό οξύμετρο

δακτύλου.

• Η κίνηση θωρακικού και κοιλιακού τοιχώματος με πληθυσμο-

γραφία, μέσω ειδικών ελαστικών ζωνών θώρακα και κοιλιάς

για την καταγραφή της αναπνευστικής προσπάθειας.

• Η θέση του σώματος (ύπτια, πρόσθια, αριστερή ή δεξιά πλά-

για).

Σε αυτούς που υποβλήθηκαν σε πολυυπνογραφία επιπλέον εξε-

τάστηκαν και οι ακόλουθοι παράμετροι:

• Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) (4 απαγωγές: C3 - A2, C4 -

A1, O3-A2 και Ο4-Α1)

• Ηλεκτροοφθαλμογράφημα (ΗΟΓ) (2 απαγωγές: R - EOG, L -

EOG)

• Ηλεκτρομυογράφημα (ΗΜΓ) του υπογενειδίου και του πρό-

σθιου κνημιαίου μυός

• Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ) για την αξιολόγηση της

καρδιακής λειτουργίας και του καρδιακού ρυθμού

Όλες οι καταγραφές του ΗΕΓ εκτιμήθηκαν από τον ίδιο βαθμο-

λογητή (manual scoring) σύμφωνα με τα κριτήρια των Rechtschaffen

και Kales 3.

Φυσική εξέταση

Όλοι οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν με φυσική εξέταση η οποία

περιέλαβε και μέτρηση ΑΠ (με ηλεκτρονικό σφυγμομανόμετρο

στην περιφέρεια του βραχίονα), μέτρηση περιφέρειας λαιμού, μέ-

σης, περιφέρειας, σπιρομέτρηση και ανάλυση αερίων αρτηριακού

αίματος. Μετά την πρωινή αφύπνιση των εξετασθέντων, μεταξύ

7.30 – 8.00 πμ πραγματοποιήθηκαν οι αιμοληψίες για τον προσδιο-

ρισμό των επιπέδων των παραγόντων που περιγράφονται στον πί-

νακα 4 μετά από 12ωρη ολονύχτια νηστεία.

Πίνακας 4: Παράγοντες που εξετάστηκαν κατά την αιμοληψία των μη-

χανοδηγών

ΓΕΝΙΚΗ ΑΙΜΑΤΟΣ

ΒΙΟΧΗΜΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Έλεγχος θυρεοειδικής λειτουργίας TSH, T4, T3

Έλεγχος σακχάρου Glu, HbA1C,

Έλεγχος λιπιδίων Ολική χοληστερόλη, Tριγλυκερίδια,

HDL-C, LDL-C,

Άλλες εξετάσεις Ουρικό οξύ

Στατιστική ανάλυση

Η στατιστική ανάλυση πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του

στατιστικού πακέτου SPSS 15.0 (SPSS Inc., Chicago IL, USA).

Χρησιμοποιήθηκαν περιγραφικές στατιστικές μέθοδοι. Τα στοιχεία

παρουσιάζονται ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση. Για τη σύ-

γκριση μεταξύ των ομάδων χρησιμοποιήθηκε το Student’s t- test,

και η ανάλυση της διακύμανσης (Analysis of Variance- ANOVA),

ενώ για κατηγορικές μεταβλητές χρησιμοποιήθηκε η δοκιμασία χ2.

Η δοκιμασία εφαρμόστηκε για την εύρεση των συσχετίσεων μεταξύ

μεταβλητών. Στατιστικώς σημαντική θεωρήθηκε η τιμή p <0,050.
 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Απάντηση στα ερωτηματολόγια- γενικά χαρακτηριστικά Από τα 14 μηχανοστάσια του ΟΣΕ στην Ελλάδα (Αθήνα (2), Λιανοκλάδι, Λάρισα, Βόλος, Θεσσαλονίκη, Δράμα, Αλεξανδρού- πολη, Διακοφτό, Πάτρα, Καλαμάτα, Κόρινθος, Πύργος, Τρίπολη) συνεργάστηκαν 7 μηχανοστάσια του ΟΣΕ: Θεσσαλονίκη, Δράμα, Αλεξανδρούπολη, Λάρισα, Λιανοκλάδι, Τρίπολη, Καλαμάτα με συνολικό αριθμό εγγεγραμμένων στις καταστάσεις προσωπικού 418 εργαζόμενους. Από το 418 σφραγισμένα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν (ερωτηματολόγιο συνηθειών ύπνου, SF-36 και ESS), τα 226 (54.1%) επιστράφηκαν πλήρως απαντημένα από τους συμμετέχοντες. Αναλυτικά η συμμετοχή στα 7 μηχανοστάσια παρατίθεται στον πίνακα 5. Πίνακας 5: Αριθμός απαντηθέντων ερωτηματολογίων από τα 7 μηχανοστάσια που συνεργάστηκαν. Θεσσαλονίκη 103 Αλεξανδρούπολη 23 Δράμα 22 Λάρισα 30 Λιανοκλάδι 22 Καλαμάτα 22 Τρίπολη 4
Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά

Όλοι οι μηχανοδηγοί ήταν άνδρες, μέσης ηλικίας και παχύσαρκοι. Τα γενικά τους χαρακτηριστικά με βάση τα ερωτηματολόγια παρατίθενται στον πίνακα 6.
Πίνακας 6: Γενικά χαρακτηριστικά, χαρακτηριστικά ύπνου και ημερήσια υπνηλία των 226 μηχανοδηγών που απάντησαν στα ερωτήματα
ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ηλικία, έτη 46,9±3,9 BMI, Kg/m2 28,7±3,7
 Έτη στην εργασία 21,9±4,3 ESS 5,4±3,2 ESS>10, % 7,1

Καπνιστές, % 59,7

ΑΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ/ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΥΠΝΟΥ

Αναφερόμενη διάρκεια ύπνου, ώρες 7,1±1,4

Αναφερόμενη πρωινή κόπωση, % 27,9

Μικρής διάρκειας ύπνος την ημέρα (naps), % 72,1

Οι τιμές δίνονται ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση

Το 86% των συμμετεχόντων είχαν με βάση τα στοιχεία που

ανέφεραν ΒΜΙ>25 Kg/m2. Πιο συγκεκριμένα, το 55,9% είχαν ΒΜΙ

μεταξύ 25,1 και 30 Kg/m2 (μέση τιμή 27,59±1,39 Kg/m2) και το

30,2% είχε ΒΜΙ>30 Kg/m2 (μέση τιμή 33,09±2,98 Kg/m2). Οι υπό-

λοιποι μηχανοδηγοί (14%) είχαν ΒΜΙ<25 Kg/m2 (μέση τιμή 23,95 ±1,19 Kg/m2). (Εικόνα 7) Εικόνα 7: Κατανομή του ΒΜΙ μεταξύ των 226 μηχανοδηγών. ΒΜΙ: 25.1-30 kg/m2 55.9% ΒΜΙ: >30 kg/m2

30.2%

ΒΜΙ: <25 kg/m2 14% 
Ατομικό αναμνηστικό -προβλήματα υγείας- λήψη φαρμάκων .
Με βάση τις απαντήσεις στο πρώτο ερωτηματολόγιο, το πιο συχνά αναφερόμενο πρόβλημα υγείας ήταν οι διαταραχές στο γαστρεντερικό σύστημα (δυσκοιλιότητα, δυσπεψία, επιγαστραλγία), που αφορούσαν περίπου στους μισούς (114/226, 50,4%). Από αυτούς, οι 50 (22,1%) ήταν υπό λήψη συστηματικής φαρμακευτικής αγωγής. Δεύτερη σε συχνότητα διαταραχή ήταν η υπερχοληστερολαιμία (44/226, 19,5%), και ακολούθως η αρτηριακή υπέρταση, η υπερτρι- γλυκεριδαιμία, ο σακχαρώδης διαβήτης και τέλος οι διαταραχές της θυρεοειδικής λειτουργίας. Αναλυτικά οι αναφερόμενες συχνότητες των διαταραχών και το ποσοστό των ερωτηθέντων που ελάμβαναν αγωγή συνοψίζονται στον πίνακα 7.
 Πίνακας 7: Αναφερόμενα προβλήματα υγείας, λήψη φαρμάκων μεταξύ των 226 μηχανοδηγών. Αναφερόμενη συχνότητα Λήψη αγωγής Γαστρεντερικές διαταραχές 114/226 (50,4%) 50/226 (22,1%) Αρτηριακή Υπέρταση 38/226 (16,8%) 27/226 (11,9%) Υπερχοληστερολαιμία 44/226 (19,5%) 4/226 (1,8%) Υπερτριγλυκεριδαιμία 36/226 (15,9%) 5/226 (2,2%) Σακχαρώδης Διαβήτης 6/226 (2,7%) 3/226 (1,3%) Διαταραχές Θυρεοειδούς 4/226 (1,8%) 4/226 (1,8%) Επιπλέον, 31,9% των μηχανοδηγών που απάντησαν ανέφεραν αδυναμία μνήμης, ενώ 20,4% αδυναμία συγκέντρωσης.  Χαρακτηριστικά ύπνου
 Η πλειοψηφία (158/226, 69,9%) των μηχανοδηγών ανέφερε ροχαλητό. Ένα σημαντικό ποσοστό (74/226, 32,7%) ανέφερε δυνατό ροχαλητό, αλλά μόνο 44 (19,5%) ανέφεραν ότι αυτό εμφανιζόταν πάνω από 5 φορές τη βδομάδα. Μόνο 26 (11,5%) ανέφεραν ότι έχουν άπνοιες, ενώ το ποσοστό των συζύγων που το επιβεβαίωσαν ήταν μεγαλύτερο (41/226, 18,1%). Όταν κλήθηκαν να χαρακτηρίσουν την ποιότητα ύπνου τους, σχεδόν οι μισοί (106/226, 46,9%) τη χαρακτήρισαν ‘καλή’, ενώ μόνο 5 (2.2%) τη χαρακτήρισαν ‘κακή’. Ο χρόνος ύπνου χαρακτηρίστηκε ‘μη αρκετός’ από 51 συμμετέχο- ντες (22,6%). Η διάρκεια ύπνου σε αυτούς ήταν 6,56±1,44 ώρες, σημαντικά μικρότερη σε σχέση με τη διάρκεια ύπνου αυτών που χαρακτήρισαν ‘καλή’ την ποιότητα ύπνου (7,34±1,12 ώρες, p<0.009). Επιπλέον, αφυπνίσεις αναφέρθηκαν από 124 (54,9%) και εφιάλτες από 30 (13,3%) μηχανοδηγούς.

Αποτελέσματα ερωτηματολογίου SF-36 Η γενική σύγκριση δεν έδειξε διαφορές στις τιμές βαθμολόγη- σης του SF-36 μεταξύ των μηχανοδηγών και του ελληνικού πληθυσμού (Πίνακας 8). Οι τιμές του SF-36 των μηχανοδηγών ήταν ελαφρώς υψηλότερες στις κλίμακες της σωματικής λειτουργικότητας (PF, PR, BP) και στην ψυχική υγεία (MH), και χαμηλότερες σε δύο σκέλη της ψυχικής λειτουργικότητας (SF, RE). Οι τιμές των υπό- λοιπων 2 κλιμάκων (GH and VT) ήταν επίσης ελαφρά χαμηλότερες σε σχέση με τις μέσες τιμές του ελληνικού πληθυσμού.
Πίνακας 8: Σύγκριση μέσων τιμών βαθμολόγησης των κλιμάκων του SF-36 των μηχανοδηγών με αυτές του ελληνικού πληθυσμού.
 ΜΗΧΑΝΟΔΗΓΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ PF 85,1±15,9 80,8±25,6 PR 89,7±33,8 79,7±37,7 BP 81,4±24,9 73±31,7 GH 66,6±17,8 67,5±23,5 VT 66,5±19,3 66,5±22,4 SF 74,6±25,6 82,.1±28,1 RE 74,8±36,4 81,5±36,3 MH 72±18 68,2±21,3 Ημερήσια υπνηλία Η μέση ημερήσια υπνηλία, όπως εκτιμήθηκε με την ESS, ήταν χαμηλότερη από το παθολογκό όριο για το ελληνικό πληθυσμό. Δεκαέξι μηχανοδηγοί (7,1%) ανέφεραν ESS > 10 (12,9±2). Αυτοί

ήταν μεγαλύτεροι σε ηλικία σε σχέση με τους μηχανοδηγούς με

φυσιολογική ESS (50,5±2,7 ετών έναντι 46,6± 3,9 ετών p<0,001), αλλά δε διέφεραν στην αναφερόμενη διάρκεια ύπνου ή στο ΒΜΙ. Σημαντικές διαφορές καταγράφηκαν σε 4 κλίμακες του ερωτημα- τολογίου SF-36. Οι οδηγοί που ανέφεραν υπνηλία, σε σχέση με αυτούς που δεν ανέφεραν, είχαν σημαντικά χαμηλότερες τιμές στις κλίμακες PF (69,4±23,9 έναντι 86,3±14,6, p<0,013), BP (62,5±31,2 έναντι 82,8±23,8, p<0,002), RE (52,1±43,8 έναντι 76,6±35,3, p<0,044), and VT (56,9±21,1 έναντι 67,25±19, p<0,038). Φυσική εξέταση- μελέτες ύπνου Από τους 75 οδηγούς που επιλέχθηκαν τυχαία, οι 50 δέχτηκαν να προσέλθουν για περαιτέρω εξέταση και μελέτη ύπνου με βάση το πρωτόκολλο. Οι 25 μηχανοδηγοί που αρνήθηκαν παρουσίασαν διάφορους λόγους, κυρίως έλλειψη χρόνου-οικογενειακές υποχρεώσεις. Τα χαρακτηριστικά αυτών που αρνήθηκαν μαζί με αυτών που δέ- χτηκαν παρατίθενται στον πίνακα 9. Δεν διαπιστώθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ αυτών των 2 υποομάδων.
Πίνακας 9: Σύγκριση χαρακτηριστικών μεταξύ αυτών που δέχτηκαν και αυτών που αρνήθηκαν περαιτέρω εξέταση με μελέτη ύπνου. ΔΕΧΤΗΚΑΝ (n=50) ΑΡΝΗΘΗΚΑΝ (n=25) p Ηλικία, έτη 47,1±3,6 47,7±4,3 0,495 BMI, Kg/m2 29,4±4 29,2±2,6 0,771 Έτη στην εργασία 21,9±3,1 22,2±5,8 0,798 Διάρκεια ύπνου, ώρες 7,2±1,2 7,1±1,2 0,813 Καπνιστές, % 60 76 0,205 ΔΕΧΤΗΚΑΝ (n=50) ΑΡΝΗΘΗΚΑΝ (n=25) p Ροχαλητό,% 78 84 0,761 Ροχαλητό >3 φορές/εβδομάδα, %

42 52 0,466

Ροχαλητό

>5 φορές/εβδομάδα, %

28 32 0,790

Έντονο ροχαλητό, % 46 24 0,081

Αναφερόμενες άπνοες, % 12 4 0,413

Επιβεβαίωση συζύγου για

άπνοιες, % 20 16 0,763

ESS 5,7±3,6 4,9±3,3 0,381

ESS>10, % 8 8 1,000

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ SF-36

PF 86,2±13,6 81,2±15,6 0,158

PR 81,5±32,3 77±35,3 0,583

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ SF-36

BP 82,8±23,6 73,1±28,3 0,121

GH 66,9±17,3 64,2±14,1 0,501

VT 67,5±17,6 65±18 0,564

SF 77,8±22,9 68±27 0,106

RE 78±34,7 61,3±44,8 0,111

MH 71±18,9 73,4±14,2 0,577

Οι τιμές δίνονται ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση.

Στη Θεσσαλονίκη εξετάστηκαν 39 μηχανοδηγοί, 8 προερχόμενοι

από το μηχανοστάσιο της Δράμας, 5 από τη Λάρισα και 27 από τη

Θεσσαλονίκη. Στην Αλεξανδρούπολη εξετάστηκαν 11 μηχανοδηγοί.

Η φυσική εξέταση, η μέτρηση ΑΠ, η σπιρομέτρηση και η ανάλυση

των αερίων αρτηριακού αίματος ήταν μέσα στα φυσιολογικά

επίπεδα. Όλα αυτά μαζί με τα ανθρωπομετρικά παρατίθενται στον

πίνακα 10.

Πίνακας 10: Αποτελέσματα φυσικής εξέτασης και μελέτης ύπνου των 50

μηχανοδηγών.

ΦΥΣΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ

Συστολική ΑΠ, mmHg 131,9±12,1

Διαστολική ΑΠ, mmHg 81,1±9,7

Περίμετρος λαιμού , cm 40,9±2,9

Περίμετρος μέσης, cm 106,5±9,9

Περίμετρος γλουτών, cm 108,3±8,2

WAIST/ HIP RATIO 0,98±0,04

BMI: 25.1-30 Kg/m2 , % 52%

BMI>30.1 Kg/m2, % 38%

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

FEV1 , % προβλεπόμενου 89,8±11

FVC, % προβλεπόμενου 87,8±11,3

FEV1/FVC 81,7±6,8

PaO2, mmHg 83,4±11,6

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

PaCO2, mmHg 38,8±9,2

SaO2, % 95,6±1,3

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΥΠΝΗΛΙΑ

ESS 5,7±3,6

ESS>10, % 8%

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ

ΑΗΙ, /ώρα 11±14

ODI, /ώρα 12,9±18,5

min SpO2, % 84,9±6,6

avSpO2, % 93,2±2,5

t<90, % 7,3±19,4 Οι τιμές δίνονται ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση. Χαρακτηριστικά ύπνου Τα χαρακτηριστικά των σταδίων του ύπνου στους 39 ασθενείς που εξετάστηκαν με πολυυπνογραφία συνοψίζονται στον πίνακα 11.
Πίνακας 11: Χαρακτηριστικά ύπνου των 39 ασθενών που εξετάστηκαν με πολυυπνογραφία Μέση τιμή±σταθ.απόκλιση TST, min 313,93±45,83 Χρόνος έλευσης ύπνου, min 35,40±28,12 Αποδοτικότητα ύπνου,% 85,84±8,95 Αναλογία S1,% TST 9,08±6,14 Αναλογία S2,% TST 48,88±12,11 Αναλογία S3+4,% TST 15,88±9,18 Αναλογία REM,% TST 12,72±5,22 Arousal Index, /hour 0,84±1,15  Χαρακτηριστικά αναπνευστικής λειτουργίας στον ύπνο Η πλειοψηφία των οδηγών (39/50, 78%) είχαν δείκτη AHI<15/ώρα, ενώ 19 από αυτούς (38%) δεν εμφάνισαν διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο (AHI≤5/ώρα). Στους υπόλοιπους 11 μηχα- νοδηγούς, ο AHI ήταν >15/ώρα (29,7±19,9/ώρα). Αυτοί, σε σύγκριση με τους μηχανοδηγούς που είχαν AHI≤15/ώρα, εμφάνισαν

συγκριτικά μεγαλύτερο BMI (33,3±4,4 έναντι 28,3±3,2 Kg/m2,

p=0,000), μεγαλύτερη περίμετρο λαιμού (43,1±3,2 έναντι 40,2±2,4

cm, p=0,003), μέσης (113,1±10 έναντι 104,4±9,1 cm p=0,009), και

περιφέρειας (112,9±8,3 έναντι 106.8±7.7 cm p=0.030). Η αναφερό-

μενη υπνηλία, όπως μετρήθηκε με την ESS, ήταν επίσης σημαντικά

υψηλότερη, αλλά μέσα στα φυσιολογικά όρια για τον ελληνικό πλη-

θυσμό (7,7±3,7 έναντι 5,2±3,4, p=0,036). Δύο μηχανοδηγοί είχαν

δείκτη AHI >30/ώρα (67,55±19,02/ώρα). Μολονότι δεν ανέφεραν

υπνηλία (και οι δύο είχαν τιμή ESS ίση με 6), προτάθηκε ωστόσο

και εφαρμόστηκε θεραπεία με CPAP.

Στο σύνολο των συμμετεχόντων, ο AHI σχετίστηκε θετικά με

τον BMI (r=0,524, p=0,000) (Εικόνα 8), την περίμετρο λαιμού

(r=0,482, p=0,001), μέσης (r=0,459, p=0,001), περιφέρειας

(r=0.370, p= 0,010), και με το λόγο waist: hip (μέση: περιφέρεια)

(r=0.333, p=0.022). Επίσης η συστολική αρτηριακή πίεση σχετί-

στηκε με τον AHI (r=0.449, p=0.010).

Οι μηχανοδηγοί χωρίστηκαν σε 3 ομάδες με βάση τη βαρύτητα

του AHI: Ομάδα 1: φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία στον

ύπνο (AHI≤5/ώρα), Ομάδα 2: ήπιο ΣΑΥΥ (AHI: 5,1-15/ώρα),

Ομάδα 3: μέτριο-βαρύ ΣΑΥΥ (AHI: >15/ώρα). Διαπιστώθηκαν ση-

μαντικές διαφορές στα ανθρωπομετρικά όπως φαίνεται στον πίνακα 12.

Εικόνα 8: Συσχέτιση ΑΗΙ με ΒΜΙ στους 50 μηχανοδηγούς που

εξετάστηκαν με μελέτη ύπνου.

Όπως ήταν αναμενόμενο τα χαρακτηριστικά της αναπνοής στον

ύπνο διέφεραν επίσης σημαντικά μεταξύ των 3 ομάδων. Δεν διαπι-

στώθηκε όμως διαφορά ως προς την αναφερόμενη υπνηλία ή ποιό-

τητα ζωής (Εικόνα 9).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

18 20,55 23,1 25,65 28,2 30,75 33,3 35,85 38,4 40,95 43,5 46,05

AH

Ι

r=0.52

4

p<0.00 1 Β
 Πίνακας 12: Σύγκριση ανθρωπομετρικών και χαρακτηριστικών ύπνου ανάμεσα στις 3 ομάδες, ανάλογα με τη βαρύτητα του ΑΗΙ. Ομάδα 1: Φυσιολογική αναπνευστική λειτουργική (AHI ≤ 5/ώρα) n=19 Ομάδα 2: Ήπιο ΣΑΥΥ (AHI :5.1- 15/ώρα) n=20 Ομάδα 3: Μέτριο/βαρύ ΣΑΥΥ (AHI :>15/ώρα)

n=11

p

Ηλικία, έτη 47,79±3.57 46,75±3.43 46,45±3,91 0,541

BMI, Kg/m2 27,35±3,44 29,29±2,68 33,26±4.44 0,000*

Έτη στην

εργασία 22,41±3,06 22,08±2,91 20,44±3,61 0,298

Αναφερόμενη

διάρκεια ύπνου,

ώρες

7,28±0,89 7,1±1,35 7±1,48 0,803

Συστολική ΑΠ 128,42±14,14 131,85±8,34 137±12,93 0,118

Διαστολική ΑΠ 78,74±10,09 83,95±6,53 80,09±12,89 0,228

Περίμετρος

λαιμού , cm 39,42±2,55 41,09±2,03 43,05±3,18 0,002*

Περίμετρος

μέσης, cm 101,26±8,66 107,94±8,39 113,09±9,95 0,003*

Περίμετρος

γλουτών, cm 103,89±6,72 110,12±7,66 112,91±8,35 0,005*

WAIST/ HIP

RATIO 0,97±0,52 0,98±0,31 1±0,05 0,235

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ

FEV1,% προβλ. 89,55±9,23 90,15±10,86 89,4±14,49 0,980

FVC,% προβλ. 89,35±10,77 89,5±10,14 82,17±13,14 0,173

FEV1/FVC 82,04±8,18 80,14±5,72 84,01±5,84 0,307

PaO2, mmHg 82,55±10,2 85,89±14,05 80,22±7,77 0,407

PaCO2, mmHg 38,09±2,57 40,02±13,93 37,64±2,49 0,847

SaO2,% 95,37±1,41 96,16±1,12 95,17±1,1 0,059

Ομάδα 1:

Φυσιολογική

αναπνευστική

λειτουργική

(AHI ≤ 5/ώρα)

n=19

Ομάδα 2:

Ήπιο ΣΑΥΥ

(AHI :5.1-

15/ώρα)

n=20

Ομάδα 3:

Μέτριο/βαρύ

ΣΑΥΥ

(AHI :>15/ώρα)

n=11

p

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ

AHI, /ώρα 1,81±1,68 9,38±2,66 29,71±19,91 0,000*

ODI, /ώρα 2,18±1,88 9,78±3,05 36,85±28,14 0,000*

minSpO2, % 88,42±3,12 85±3,21 78,64±10,43 0,000*

avSpO2, % 93,85±2,22 93,48±0,97 91,4±3,88 0,022*

t<90, % 5,82±22,82 2,02±2,24 19,4±25,9 0,049* ΥΠΝΗΛΙΑ-ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ-ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ESS 5±2,94 5,3±3,92 7,73±3,62 0,110 PF 85,26±16,03 87,25±12,51 85,91±12 0,902 PR 78,95±37,51 83,75±27,24 81,82±33,7 0,901 BP 83,42±22,21 80,88±25,7 85,23±23,81 0,881 GH 68,16±15,2 68,25±16,88 62,27±21,84 0,613 ΥΠΝΗΛΙΑ-ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ-ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ VT 68,16±15,39 68,5±17,1 64,55±23,07 0,825 SF 75,66±27,16 79,38±19,14 78,41±23,11 0,879 RE 70,18±44,3 85±22,88 78,79±34,23 0,419 MH 68,63±20,32 72±16,82 73,45±21,19 0,771 GHQ 3,95±3,67 3,8±2,84 3,55±3,8 0,730 Οι τιμές δίνονται ως μέση τιμή ± σταθερή απόκλιση.
 Εικόνα 9: Σύγκριση τιμών στις 8 κλίμακες του SF-36 και της ESS στις 3 υποομάδες, ανάλογα με τη βαρύτητα του ΑΗΙ. Αποτελέσματα αιμοληψιών Οι μέσες τιμές στα αποτελέσματα της γενικής αίματος και του βιοχημικού ελέγχου παρατίθενται στους πίνακες 13 και 14. Πίνακας 13: Αποτελέσματα γενικής αίματος στους εξετασθέντες μηχανοδηγούς. Μέση τιμή±σταθ.απόκλιση min-max WBC 7626,47±1884,04 3900-12300 Πολυμορφοπύρηνα (%) 52,76±10,51 34,5-83,2 Λεμφοκύτταρα(%) 37,99±9,68 11,9-55,3 Ht (%) 44,47±3,38 36,5-50 Hb 14,51±1,36 11,3-17,2 PLT 229.941,2±45.151,6 152.000-335.000
Πίνακας 14: Αποτελέσματα βιοχημικών εξετάσεων στους εξετασθέντες μηχανοδηγούς. Μέση τιμή±σταθ.απόκλιση min-max Σάκχαρο (mg/dl) 88,22±28,02 66-228 HbA1c (%) 5,47±1,41 3,6-10,2 Χοληστερόλη (mg/dl) 225,22±45,1 112-338 Τριγλυκερίδια (mg/dl) 168,03±67,05 59-332 HDLχοληστερόλη (mg/dl) 41,7±9,11 26-61 LDLχοληστερόλη (mg/dl) 141,02±36,72 57-210 Ουρικό οξύ (mg/dl) 6±1,35 3,2-8,8 TSH (μΙU/ml) 3,78±5,47 0,643-27,1 fT4 (ng/dl) 1,35±0,27 0,9-2,2 fT3 (ng/dl) 2,54±0,64 1,1-3,3 Η μεγάλη πλειοψηφία των μηχανοδηγών (75%) βρέθηκε με πα- θολογικά αυξημένες τιμές χοληστερόλης (μέση τιμή 244,59±30,68mg/dl), ενώ πάνω από τους μισούς (55,6%) βρέθηκαν με υψηλή τιμή στα τριγλυκερίδια (μέση τιμή 215,55±50,03mg/dl). Επίσης, το 11,1% των συμμετεχόντων βρέθηκε με αυξημένη τιμή στη γλυκόζη νηστείας (μέση τιμή 146,5±57,87mg/dl). Οι τιμές της χοληστερόλης εμφάνισαν οριακά αρνητική συσχέ- τιση με την αποδοτικότητα του ύπνου (r=-0,341, p=0,049), ενώ οι τιμές των τριγλυκεριδίων εμφάνισαν θετική συσχέτιση με το ΒΜΙ (r=0,365, p=0,040) και αρνητική με τη μέση τιμή του κορεσμού της οξυαιμοσφαιρίνης (r=0,405, p=0,014). Η HDL-χοληστερόλη σχετί- στηκε με τη μέση τιμή (r=0,398, p=0,022) και με την ελάχιστη τιμή κορεσμού της οξυαιμοσφαιρίνης (r=0,439, p=0,011) στον ύπνο. Το ουρικό οξύ εμφάνισε σημαντική συσχέτιση με χαρακτηριστικά της αναπνευστικής λειτουργίας στον ύπνο (με τον ΑΗΙ: r=0,362,  p=0,036, με τον ODI r=0,355, p=0,039 και με το χρόνο με SpO2<90% : r=0,373, p=0,030). Αποτελέσματα ερωτηματολογίου GHQ Η μέση τιμή της βαθμολόγησης ήταν εντός φυσιολογικών ορίων (3,42±3,35) με διακύμανση από 0 έως 13. Το 22% των εξετασθέντων είχαν παθολογική τιμή (≥6), (8,45±2,42), ενώ η πλειοψηφία βαθμολόγησε εντός των φυσιολογικών το ερωτηματολόγιο (2±1,86). Συγκρίνοντας τους μηχανοδηγούς με αυξημένες τιμές στο ερωτηματολόγιο σε σχέση με αυτούς που είχαν φυσιολογικές τιμές βρέθηκε ότι οι πρώτοι είχαν σημαντικά χαμηλότερη επάρκεια ύπνου (Sleep Efficiency) 78,7±9,52% έναντι 87,99±7,71%, p=0,005 καθώς και μικρότερη αναλογία σταδίου 2: 39,88±10,89% έναντι 51,58±11,25%, p=0,009. Ως προς τα ανθρωπομετρικά, είχαν μεγα- λύτερη περίμετρο λαιμού 42,45±2,38 cm έναντι 40,39±2,85cm, p=0,035, χωρίς όμως να διαφέρουν στο ΒΜΙ.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Η παρούσα μελέτη είναι η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια μελέτης της ημερήσιας υπνηλίας και των διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο σε ομάδα επαγγελματίων οδηγών που έγινε σε πανελλήνιο επίπεδο και στην οποία οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν με μελέτη ύπνου. Έχουν προηγηθεί μελέτες σε τοπικό επίπεδο, με κυριότερες τη μελέτη οδηγών αστικών συγκοινωνιών στην περιοχή της Θεσσαλονίκης και επαγγελματιών οδηγών οδικών μεταφορών όλων των κατηγοριών της περιοχής του Ηρακλείου Κρήτης. Στην πρώτη, η οποία ανακοινώθηκε με μορφή περίληψης, από τους 108 οδηγούς που εξετάστηκαν με μελέτη ύπνου, οι 67 (62%) είχαν ΑΗΙ> 10/ώρα. Στην παρούσα μελέτη, βρέθηκε μεν ότι το 62% των μηχανοδηγών είχε ΑΗΙ μεγαλύτερο του 5/ώρα, η ανάλυση όμως

αυτών έδειξε ότι το 24% είχε ΑΗΙ μεταξύ 5,1 και 10/ώρα, ενώ το 38% είχε ΑΗΙ>10/ώρα.

Στη δεύτερη μελέτη, στην οποία εξετάστηκαν 132 επαγγελμα-

τίες οδηγοί με ερωτηματολόγια και την κλίμακα Epworth, φάνηκε

ότι το 49,3% των οδηγών της περιοχής του Ηρακλείου αναφέρει ρο-

χαλητό, ενώ το 22% αναφέρει ότι αυτό εκδηλώνεται κάθε βράδυ.

Επίσης, το 13,6% διαπιστώνει διακοπές της αναπνοής στον ύπνο.

Με βάση την παρούσα μελέτη, η αναφερόμενη συχνότητα του ρο-

χαλητού είναι στο 70%. Επιπλέον, το ένα τρίτο των μηχανοδηγών το

χαρακτηρίζουν έντονο και στο 20% περίπου αυτών εκδηλώνεται

πάνω από 5 φορές την εβδομάδα, ποσοστό αντίστοιχο με αυτό των

οδηγών οδικών μεταφορών του Ηρακλείου. Αντίστοιχα, δεν παρα-

τηρήθηκαν διαφορές και στο ποσοστό αυτών που ανέφεραν στα

ερωτηματολόγια διακοπές της αναπνοής στον ύπνο (11,5%).

Η παρούσα μελέτη είναι η πρώτη στην παγκόσμια βιβλιογραφία

που εξετάζει και καταγράφει τη συχνότητα του ροχαλητού και των

διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο μεταξύ των μηχανοδηγών, όχι

μόνο με ερωτηματολόγια, αλλά και με μελέτες ύπνου. Οι προηγού-

μενες μελέτες στη βιβλιογραφία εξέτασαν οδηγούς οδικών μεταφο-

ρών (φορτηγών ή λεωφορείων) ως προς την παρουσία διαταραχών

της αναπνοής στον ύπνοή την παρουσία υπνηλίας .

Τα ευρήματα της παρούσας μελέτης είναι παρόμοια με αυτά των

Howard et al οι οποίοι μελέτησαν επαγγελματίες οδηγούς στην

Αυστραλία με πολυυπνογραφία και κατέληξαν ότι το 59,6% εμφανί-

ζουν διαταραχή της αναπνοής στον ύπνο, η οποία ορίστηκε ως

RDI>5/ώρα. Στους επαγγελματίες οδηγούς στην Πενσυλβάνια των

Ηνωμένων Πολιτειών η συχνότητα των οδηγών αυτών που εμφανί-

ζουν διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο (ΑΗΙ>5/ώρα) εμφανίζεται

σημαντικά χαμηλότερη (28,2%)93.

Τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων στη μελέτη μας είναι

σε συμφωνία με την υπάρχουσα βιβλιογραφία πάνω στις διαταραχές

της αναπνοής στον ύπνο και στους επαγγελματίες οδηγούς. Οι Stone

et al ανέφεραν σε μορφή περίληψης ότι η συχνότητα του ροχαλη-

τού μεταξύ των μηχανοδηγών στο Ηνωμένο Βασίλειο ανέρχεται στο

79,9%, και η επιβεβαίωση των απνοιών, με ερωτηματολόγια, στο

16,3%. Οι Hui et al , στην πρώτη τους μελέτη για τη συχνότητα

του ροχαλητού και των διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο σε 216

οδηγούς λεωφορείων στο Χονγκ-Κονγκ, ανέφεραν ότι το 37% αυ-

τών ροχαλίζουν πάνω από 3 φορές/εβδομάδα, ενώ 7,9% των συζύ-

γων επιβεβαιώνουν την παρουσία απνοιών. Οι Viegas et al 130 ανέ-

φεραν ότι μεταξύ 262 οδηγών λεωφορείων στην Βραζιλία, το 36%

ανέφεραν συστηματικό ροχαλητό, το 32% ανέφερε έντονο ροχα-

λητό, και το 12% άπνοιες.

Μολονότι υπάρχει μεγάλη διακύμανση στη συχνότητα του

ΣΑΥΥ στη βιβλιογραφία, ανάλογα με τον ορισμό που επιλέχθηκε,

δε βρέθηκαν, ωστόσο, σημαντικές διαφορές μεταξύ των αποτελε-

σμάτων της παρούσας μελέτης και άλλων μελετών. Η συχνότητα

του μέτριου/σοβαρού ΣΑΥΥ μεταξύ των μηχανοδηγών (22%) είναι

παρόμοια με αυτή στους επαγγελματίες οδηγούς στο Χονγκ-Κονγκ

(17,5%), αλλά υψηλότερη από αυτή των ανδρών στο γενικό πληθυ-

σμό (14% στους άνδρες μεταξύ 30-70 ετών στην Ισπανία131, 9% στη

Wisconsin Sleep Cohort Study50). Οι Pack et al93 ανέφεραν ότι το

10,5% των οδηγών που εξετάστηκαν είχαν AHI>15/ώρα, ενώ το

4,7% είχαν AHI>30/ώρα. Το τελευταίο έρχεται σε συμφωνία με την

παρούσα μελέτη, όπου το 4% των συμμετεχόντων είχε βαρύ ΣΑΥΥ.

Η ποιότητα ζωής, όπως εκτιμήθηκε με το ερωτηματολόγιο SF-

36, δεν εμφάνισε διαφορές σε σχέση με τα αποτελέσματα στο γενικό

πληθυσμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις ερωτήσεις που αφορούν

στο σκέλος της σωματικής υγείας, βαθμολογήθηκαν από τους συμ-

μετέχοντες υψηλότερα από το γενικό πληθυσμό. Δεδομένου ότι το

ΣΑΥΥ περιορίζει την ποιότητα ζωής  έγινε σύγκριση των απο-

τελεσμάτων των ερωτηματολογίων SF-36 στις 3 ομάδες με βάση τη

βαρύτητα του ΣΑΥΥ, αλλά δε διαπιστώθηκε καμία διαφορά μεταξύ

τους. Διαπιστώθηκε όμως στατιστικά σημαντική διαφορά σε 4 κλί-

μακες του SF-36 όταν οι μηχανοδηγοί χωρίστηκαν με βάση την εμ-

φάνιση ή όχι ημερήσιας υπνηλίας. Συγκεκριμένα, οι οδηγοί με πα-

θολογική τιμή της ESS είχαν χαμηλότερη βαθμολογία σε 3 κλίμακες

που αφορούν στο σωματικό σκέλος (σωματική λειτουργικότητα,

σωματικός πόνος, ενεργητικότητα) και σε 1 κλίμακα που αφορά στη

συναισθηματική συμμετοχή.

Οι αιμοληψίες που διενεργήθηκαν το πρωί της επόμενης της με-

λέτης ύπνου ημέρας έδειξαν την παρουσία σε σημαντικό ποσοστό

υπερχοληστερολαιμίας και υπερτριγλυκεριδαιμίας μεταξύ των μη-

χανοδηγών. Η αυξημένη τιμή χοληστερόλης φάνηκε να σχετίζεται

με την επάρκεια ύπνου καθώς οι τιμές της εμφάνιζαν άνοδο με την

πτώση του ποσοστού αποδοτικότητας. Επιπλέον, διαπιστώθηκαν

συσχετίσεις μεταξύ της τιμής των τριγλυκεριδίων και της HDL-χο-

ληστερόλης και υποξυγοναιμίας (averSpO2 και minSpO2 αντί-

στοιχα). Η συσχέτιση μεταξύ εργασίας σε βάρδιες και μεταβολικού

συνδρόμου είναι γνωστή 120,134-136 και αναφέρεται παρουσία υπερ-

τριγλυκεριδαιμίας και χαμηλής τιμής HDL-χοληστερόλης στους ερ-

γαζομένους σε βάρδιες. Επιπλέον, οι διαταραχές αναπνοής του

ύπνου έχουν σχετιστεί με την αυξημένη τιμή λιπιδίων και με

σακχαρώδη διαβήτη/ινσουλινοαντίσταση

Ένας περιορισμός στην παρούσα μελέτη είναι ότι οι εξεταζόμε-

νοι βαθμολόγησαν από μόνοι τους την πιθανότητα του να αποκοι-

μηθούν. Υπάρχει η πιθανότητα, κάποιοι να αξιολόγησαν χαμηλό-

τερα την υπνηλία τους στην ESS. Πράγματι, η ημερήσια υπνηλία

ήταν μεταξύ των φυσιολογικών ορίων για τον ελληνικό πληθυσμό

(ESS 5,4±3,2), και χαμηλότερη από αυτή που ανέφεραν επαγγελμα-

τίες οδηγοί στην Αυστραλία . Η εκτίμηση της ημερήσιας υπνηλίας

με αντικειμενικά μέσα όπως η δοκιμασία MSLT η ΜΝΤ θα έδινε

σίγουρα πιο αξιόπιστα αποτελέσματα. Ωστόσο η εκτέλεση της είναι

πιο δύσκολο να προγραμματιστεί και να πραγματοποιηθεί σε ένα

μεγάλο αριθμό ατόμων που εργάζονται σε μη σταθερό κυκλικό

ωράριο, ενώ παράλληλα αυξάνει και το συνολικό κόστος. Ένας

άλλος περιορισμός είναι το γεγονός ότι δεν έγινε αναφορά σε

ιστορικό ατυχημάτων κατά την οδήγηση, ούτε και συσχέτιση

μεταξύ ατυχήματος και διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο.

Επιλέχθηκε να μην συμπεριληφθεί μια τέτοια ερώτηση ώστε να

αποφευχθούν ανειλικρινείς απαντήσεις. Είναι γνωστό ότι το ΣΑΥΥ

χωρίς θεραπεία αυξάνει τον κίνδυνο για ατύχημα  και ο

κίνδυνος ελαττώνεται με την εφαρμογή CPAP. Τέλος, ένας

άλλος περιορισμός είναι ότι στον υπό μελέτη πληθυσμό δεν

συμπεριλήφθηκαν γυναίκες, αφού μόνο άντρες εργάζονται ως

μηχανοδηγοί στον ΟΣΕ.

Συνοψίζοντας, οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο είναι συ-

χνές μεταξύ των Ελλήνων μηχανοδηγών. Η συχνότητα των διατα-

ραχών δε διαφέρει από αυτή άλλων ομάδων επαγγελματιών οδηγών

και είναι υψηλότερη από αυτή του μέσου πληθυσμού, όπως κατα-

γράφηκε και σε προηγούμενες μελέτες και είναι δυνατό

να αυξήσει το κίνδυνο ατυχήματος, παρά το ότι δεν αναφέρεται

ημερήσια υπνηλία.

Η παρέμβαση από την πλευρά της πολιτείας με στόχο τη διά-

γνωση, τη θεραπεία και τον επανέλεγχο όλων των ομάδων των

επαγγελματιών οδηγών είναι απαραίτητη ώστε να ανιχνεύονται

έγκαιρα και να θεραπεύονται αυτοί που εμφανίζουν διαταραχές της

αναπνοής στον ύπνο.

Αυτό μπορεί να γίνει με την αναβάθμιση και επέκταση των οδη-

γιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους οδηγούς φορτηγών

(EU3820/85, EU 3821/85) 146 αντίστοιχες με αυτές που δημοσιεύτη-

καν στις ΗΠΑ 1474,148 και την ανάπτυξη απλών και οικονομικών με-

θόδων149-152 ανίχνευσης των ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Ερωτηματολόγιο γενικών χαρακτηριστικών και

χαρακτηριστικών ύπνου που απαντήθηκε

ανώνυμα από τους μηχανοδηγούς

ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΗΛΙΚΙΑ ………………

ΒΑΡΟΣ ………………. ΥΨΟΣ ………………...

ΚΑΠΝΙΖΕΤΕ ; ………………. ΑΝ ΝΑΙ, ΠΟΣΟ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ; ……………….

ΓΙΑ ΠΟΣΑ ΧΡΟΝΙΑ; ……………….

ΑΝ ΔΙΑΚΟΨΑΤΕ ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ, ΠΡΙΝ ΠΟΣΟ ΚΑΙΡΟ ΣΥΝΕΒΗ ΑΥΤΟ; ……..

ΕΤΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΔΟΥΛΕΙΑ …………………..

ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΥΚΛΩΝΟΝΤΑΣ

ΤΗΝ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

ΡΟΧΑΛΗΤΟ/ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΝΟΗ

1) ΡΟΧΑΛΙΖΕΤΕ; ΝΑΙ ΟΧΙ

2) ΠΟΣΟ ΣΥΧΝΑ ΡΟΧΑΛΙΖΕΤΕ; ΚΑΘΕ ΝΥΧΤΑ 3-5 ΦΟΡΕΣ/ΕΒΔ

1-2 ΦΟΡΕΣ/ΕΒΔ ΠΟΤΕ

3) ΡΟΧΑΛΙΖΕΤΕ ΔΥΝΑΤΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

4) ΕΧΕΤΕ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΝΟΗ ΕΝΩ ΚΟΙΜΑΣΤΕ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

5) ΑΝΑΦΕΡΕΙ Η ΣΥΖΥΓΟΣ Η΄ ΑΛΛΟΣ ΔΙΑΚΟΠΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΝΟΗ ΟΤΑΝ

ΚΟΙΜΑΣΤΕ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

6) ΙΔΡΩΝΕΤΕ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΝΕΝΑ

92

ΥΠΝΟΣ

7) ΠΟΣΕΣ ΩΡΕΣ ΚΟΙΜΑΣΤΕ ΚΑΤΑ ΜΕΣΟ ΟΡΟ; …………..

8) ΚΟΙΜΑΣΤΕ ΑΜΕΣΩΣ ΜΟΛΙΣ ΞΑΠΛΩΣΕΤΕ; ΝΑΙ ΟΧΙ

9) ΞΥΠΝΑΤΕ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ

ΑΝ ΝΑΙ ΓΙΑΤΙ; ΓΙΑ ΤΟΥΑΛΕΤΑ ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΝΟΗ

ΔΥΝΑΤΟ ΡΟΧΑΛΗΤΟ ΔΕΝ ΞΕΡΩ ΓΙΑΤΙ

ΑΛΛΟΣ ΛΟΓΟΣ ……..

10) ΒΛΕΠΕΤΕ ΕΦΙΑΛΤΕΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΑΣ; ΝΑΙ ΟΧΙ

11)ΕΙΣΤΕ ΞΕΚΟΥΡΑΣΤΟΣ ΟΤΑΝ ΞΥΠΝΑΤΕ; ΝΑΙ ΟΧΙ

12) ΠΩΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΤΕ ΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΑΣ; (ΚΥΚΛΩΣΤΕ ΜΟΝΟ ΕΝΑ)

ΚΑΛΟ ΚΑΚΟ ΛΙΓΟ ΑΡΚΕΤΟ ΑΝΗΣΥΧΟ ΑΛΛΟ

13) ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ Ο ΥΠΝΟΣ ΟΤΑΝ ΕΧΕΤΕ ΡΕΠΟ; ΝΑΙ ΟΧΙ

ΥΠΝΗΛΙΑ

14) ΕΧΕΤΕ ΥΠΝΗΛΙΑ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ;

ΣΥΧΝΑ ΜΕΡΙΚΕΣ ΦΟΡΕΣ ΚΑΘΟΛΟΥ

15) ΦΤΑΝΕΤΕ ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΝΑ ΖΟΡΙΖΕΣΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΚΟΙΜΗΘΕΙΤΕ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

16) ΟΤΑΝ ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΟ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ, ΦΡΟΝΤΙΖΕΤΕ ΝΑ ΚΟΙΜΑΣΤΕ ΓΙΑ

ΛΙΓΟ, ΟΤΑΝ ΝΥΣΤΑΖΕΤΕ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΩΡΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

17) ΕΧΕΤΕ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΜΝΗΜΗΣ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

18) ΕΧΕΤΕ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙ ΑΔΥΝΑΜΙΑ ΝΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΘΕΙΤΕ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ 93

ΣΥΝΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ

19) ΕΧΕΤΕ ΚΑΠΟΙΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ; ΑΝ ΝΑΙ ΚΥΚΛΩΣΤΕ

ΠΟΙΟ:

ΞΥΝΙΛΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ ΚΑΟΥΡΕΣ

ΠΟΝΟ ΣΤΟ ΣΤΟΜΑΧΙ ΣΥΧΝΕΣ ΔΙΑΡΡΟΙΕΣ

ΔΥΣΚΟΙΛΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΓΩΓΕΣ

(γυρίζει το φαγητό πίσω στο στόμα)

20) ΑΝ ΕΧΕΤΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΚΑΠΟΙΟ ΦΑΡΜΑΚΟ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

21) ΕΧΕΤΕ ΑΝΕΒΑΣΜΕΝΗ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΠΙΕΣΗ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

ΑΝ ΝΑΙ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΦΑΡΜΑΚΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

22) ΕΧΕΤΕ ΑΝΕΒΑΣΜΕΝΗ ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

ΑΝ ΝΑΙ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΦΑΡΜΑΚΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

23) ΕΧΕΤΕ ΑΝΕΒΑΣΜΕΝΑ ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΑ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

ΑΝ ΝΑΙ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΦΑΡΜΑΚΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

24) ΕΧΕΤΕ ΑΝΕΒΑΣΜΕΝΟ ΣΑΚΧΑΡΟ ΑΙΜΑΤΟΣ;

ΝΑΙ ΟΧΙ

ΑΝ ΝΑΙ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΦΑΡΜΑΚΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

25) ΕΧΕΤΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΟ ΘΥΡΕΟΕΙΔΗ;

ΥΠΟΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟ ΥΠΕΡΘΥΡΕΟΕΙΔΙΣΜΟ

ΚΑΝΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΕΝ ΞΕΡΩ

ΑΝ ΕΧΕΤΕ, ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΦΑΡΜΑΚΑ; ΝΑΙ ΟΧΙ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι διαταραχές της αναπνοής στον ύπνο και κυρίως το Σύνδρομο

Απνοιών Υποπνοιών Ύπνου (ΣΑΥΥ) σχετίζονται με ημερήσια

υπνηλία και αυξημένο κίνδυνο για πρόκληση τροχαίου ατυχήματος.

Μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία εκτίμησαν τη συχνότητα του

ΣΑΥΥ μεταξύ διάφορων ομάδων επαγγελματιών οδηγών, αλλά κα-

μία δεν επικέντρωσε στους μηχανοδηγούς τρένων, των οποίων οι

συνθήκες εργασίας (μη σταθερό κυκλικό ωράριο, αυτοματοποίηση,

μονότονη διαδρομή) προδιαθέτουν σε εμφάνιση υπνηλίας, ιδίως

κατά τις ώρες εργασίας. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η εκτί-

μηση της επίδρασης του μη σταθερού κυκλικού ωραρίου και των

διαταραχών της αναπνοής στον ύπνο στην εμφάνιση ημερήσιας

υπνηλίας μεταξύ των μηχανοδηγών του ΟΣΕ καθώς και η επίδραση

των παραγόντων αυτών στην ποιότητα ζωής και στη φυσική τους

κατάσταση.

Μέθοδος: Μετά από επικοινωνία με την Πανελλήνια Ένωση

Προσωπικού Έλξης ΟΣΕ, συνεργάστηκαν 7 μηχανοστάσια της χώ-

ρας (418 εργαζόμενοι). Διανεμήθηκαν 3 διαφορετικά ερωτηματολό-

για, στα οποία οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να απαντήσουν ανώ-

νυμα. Τα ερωτηματολόγια αυτά ήταν α) ένα γενικό ερωτηματολόγιο

ανθρωπομετρικών χαρακτηριστικών, ατομικού αναμνηστικού και

συνηθειών ύπνου, β) η ελληνική έκδοση της κλίμακας Epworth

(ESS), γ) το ερωτηματολόγιο εκτίμησης ποιότητας ζωής Short-Form

36 (SF-36). Από τους 226 μηχανοδηγούς που επέστρεψαν πλήρως

απαντημένα όλα τα ερωτηματολόγια, 50 εξετάστηκαν στο χώρο του

εργαστηρίου ύπνου με φυσική εξέταση, έγινε έλεγχος της αναπνευ-

στικής λειτουργία στην εγρήγορση και μελέτη ύπνου. Επίσης, συ-

μπλήρωσαν και το ερωτηματολόγιο εκτίμησης ψυχικής υγείας

GHQ-30.

Αποτελέσματα: Οι συμμετέχοντες ήταν άνδρες, ηλικίας

46,9±3,9 ετών, υπέρβαροι (BMI 28,7±3,7 Kg/m2), καπνιστές 59,7%.

Η μεγάλη πλειοψηφία (69,9%) ανέφερε ροχαλητό, ενώ άπνοιες

αναφέρθηκαν από το 11,5%. Η μέση τιμή στην κλίμακα ESS ήταν

εντός των φυσιολογικών ορίων (5,4±3,2). Τα αποτελέσματα βαθμο-

λόγησης του ερωτηματολογίου SF-36 ήταν παρόμοια με τις προτυ-

ποποιημένες τιμές για τον ελληνικό πληθυσμό. Η πιο συχνά αναφε-

ρόμενη διαταραχή από το αναμνηστικό ήταν διαταραχές από το γα-

στρεντερικό σύστημα (50,4%), κα ακολούθως η υπερχοληστερολαι-

μία (19,5%). Το τελευταίο επιβεβαιώθηκε και από τα αναλύσεις αί-

ματος στις οποίες υποβλήθηκαν αυτοί που κλήθηκαν για περαιτέρω

εξετάσεις. (Μέση τιμή χοληστερόλης 225,2±45,1 mg/dl). Οι μελέτες

ύπνου αποκάλυψαν μεγάλη διακύμανση στη βαρύτητα του AHI

(μέση τιμή AHI 11±14/ώρα, μέση τιμή SpO2 93.2±2.5%). Με βάση

τη βαρύτητα του AHI, οι 50 μηχανοδηγοί χωρίστηκαν σε 3 ομάδες:

Ομάδα1: φυσιολογική αναπνευστική λειτουργία στον ύπνο (n=19,

AHI<5/ώρα). Ομάδα 2: ήπιο ΣΑΥΥ (n=20, AHI 5,1-15/ώρα), ομάδα 3: μέτριο/βαρύ ΣΑΥΥ (n=11, AHI >15/ώρα).Οι 3 ομάδες διέφεραν

ως προς τον BMI,την περίμετρο λαιμού μέσης, περιφέρειας. Δεν δι-

απιστώθηκε διαφορά στην ημερήσια υπνηλία και στην ποιότητα

ζωής όπως αυτές εκτιμήθηκαν με την ESS και το ερωτηματολόγιο

SF-36.

Συμπέρασμα: Μολονότι η πλειοψηφία των Ελλήνων μηχανοδη-

γών είναι υπέρβαροι, καπνιστές, και ροχαλίζουν συχνά, ωστόσο

αυτό δε φαίνεται να επιδρά στη ποιότητα του ύπνου τους, όπως φά-

νηκε από τις μελέτες ύπνου σε αντιπροσωπευτικό δείγμα. Δεν επη-

ρεάζεται επίσης η ημερήσια υπνηλία με βάση τη βαθμολόγηση της

κλίμακας Epworth, ενώ η ποιότητα ζωής τους, όπως εκτιμάται με το

ερωτηματολόγιο SF-36 δε διαφέρει από αυτή του ελληνικού πληθυ-

σμού.