Οι συνταξιούχοι θα μείνουν χωρίς σύνταξη, εάν υιοθετηθεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα

Από τους Σ. Ρομπόλη, Β. Μπέτση

Το τελευταίο διάστημα διαπιστώνεται σε διεθνές επίπεδο ότι ένα από τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι συνταξιούχοι, οι οποίοι κατά την περίοδο της εργασιακής τους ζωής

ήταν ασφαλισμένοι σε ατομικούς λογαριασμούς που χαρακτηρίζουν το κεφαλαιοποιητικό ή το ultra-κεφαλαιοποιητικό σύστημα ιδιωτικής ασφάλισης, είναι εάν το αποταμιευτικό τους κεφάλαιο θα διαρκέσει όσο οι συνταξιούχοι είναι στη ζωή, εάν δηλαδή θα παίρνουν σύνταξη για όσα χρόνια ζήσουν.

Κι αυτό γιατί στις ΗΠΑ, την Ευρώπη, την Αυστραλία, την Ιαπωνία, κ.λ.π., οι ατομικές αποταμιεύσεις των συνταξιούχων δεν αυξάνουν τόσο, όσο είναι αναγκαίο, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, με αποτέλεσμα να απειλείται το βιοτικό επίπεδο του συνταξιοδοτικού πληθυσμού. Παράλληλα, διαπιστώνεται σε διεθνές επίπεδο ένα αυξημένο επιστημονικό, κοινωνικό και πολιτικό ενδιαφέρον για τις επερχόμενες μελλοντικά δημογραφικές αλλαγές.

Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι το ενδιαφέρον αυτό δεν εστιάζεται αποκλειστικά και μόνο στο μέλλον του παγκόσμιου πληθυσμού. Εστιάζεται όλο και περισσότερο στις πιθανές κοινωνικο-οικονομικές επιπτώσεις, οι οποίες προκύπτουν από τις δημογραφικές αλλαγές. Επίσης, από τις προοπτικές σχεδιασμού και υλοποίησης των αντίστοιχων πολιτικών σε συγκεκριμένους τομείς, μεταξύ των οποίων η αγορά εργασίας και η κοινωνική ασφάλιση.

Από την άποψη αυτή, αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, υποστηρίζεται λανθασμένα ότι τα διανεμητικά συστήματα, που βασίζονται στην αλληλεγγύη των γενεών, είναι μακροπρόθεσμα μη βιώσιμα εξ αιτίας του φαινομένου της γήρανσης του πληθυσμού (αύξηση του δείκτη εξάρτησης από 33,4% το 2016 σε 63,1% το 2070). Αντίθετα, υποστηρίζεται ότι τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα ατομικών λογαριασμών δεν επηρεάζονται από το φαινόμενο της γήρανσης του πληθυσμού.

Η κατάρριψη του μύθου

Όμως, η έρευνα και η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα ατομικών λογαριασμών επηρεάζονται σοβαρά από την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και μάλιστα έχει υπολογιστεί ότι το χρηματοδοτικό κενό των έξι μεγαλύτερων συνταξιοδοτικών συστημάτων κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα (αμερικανικό, βρετανικό, ιαπωνικό, ολλανδικό, καναδικό και αυστραλιανό) θα αυξηθεί από τα 70 τρισ. δολάρια το 2016 στα 400 τρισ. δολάρια μέχρι το 2050 (Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ Νταβός, 2017).

Επίσης, στο Φόρουμ επισημαίνεται ότι στις ΗΠΑ, Ευρώπη, Αυστραλία και Ιαπωνία οι συνταξιούχοι θα πρέπει να ζήσουν τουλάχιστον μία δεκαετία χωρίς να μπορούν να αντλούν από τις αποταμιεύσεις τους, καθώς αυτές θα έχουν εξαντληθεί. Πιο συγκεκριμένα, οι Αμερικανοί συνταξιούχοι ηλικίας 65 ετών διαθέτουν αποταμιεύσεις για 9,7 έτη. Θα πρέπει, λοιπόν, να ζήσουν χωρίς αποταμιεύσεις για 8,3 έτη, σύμφωνα με το προσδόκιμο ζωής.

Επιπλέον, στη μελέτη του Φόρουμ σημειώνεται ότι στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι το έλλειμμα των αποταμιεύσεων για την στήριξη των συνταξιούχων (μέσω του κεφαλαιοποιητικού συστήματος) θα φτάσει τα 137 τρισ. δολάρια μέχρι το 2050 (119 τρισ. δολάρια στην Κίνα). Επίσης, σημειώνεται ότι το πρόβλημα στην Ιαπωνία θα είναι ακόμη πιο έντονο, δεδομένου ότι οι Ιάπωνες τείνουν να αποφεύγουν την ανάληψη επενδυτικών κινδύνων, με αποτέλεσμα να έχουν μικρές επενδυτικές αποδόσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην έρευνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ η εξάντληση των αποταμιεύσεων ενός συνταξιούχου, αποτελεί το κυριότερο πρόβλημα των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων ασφάλισης. Αυτό συμβαίνει γιατί ο ασφαλισμένος συνταξιοδοτείται συνήθως σε ηλικία 65-67 ετώνς, ενώ το ποσό που του ζητείται να αποταμιεύσει κατά την διάρκεια της εργασίας του έχει υπολογιστεί 40 χρόνια πριν, όταν ήταν 25-27 ετών και ξεκινούσε τον εργασιακό βίο του.

Η διαφορά με τα διανεμητικά συστήματα

Σε αυτούς τους υπολογισμούς, το έλλειμμα που δημιουργείται οφείλεται στο γεγονός ότι τα ιδιωτικά κεφαλαιοποιητικά συστήματα που χορηγούν αυτές τις συντάξεις τείνουν να υποεκτιμούν την αύξηση του προσδόκιμου ζωής και να υπερεκτιμούν τις επενδυτικές αποδόσεις. Αντίθετα, στα διανεμητικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, ένα μέρος της αύξησης του προσδόκιμου ζωής, μετριάζεται από την αύξηση της παραγωγικότητας, των μισθών και του ΑΕΠ. Αντίθετα, στα κεφαλαιοποιητικά συστήματα ασφάλισης η γήρανση του πληθυσμού προσπαθεί να μετριαστεί, κατά ένα μέρος, από τις επενδυτικές αποδόσεις.

Όμως, η επίτευξη υψηλών αποδόσεων προϋποθέτει και την ανάληψη υψηλών κινδύνων που ενέχουν οι χρηματαγορές και οι κεφαλαιαγορές. Έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι τα διανεμητικά συστήματα της αλληλεγγύης των γενεών εστιάζουν στην παραγωγή και την πραγματική οικονομία, ενώ τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα εστιάζουν στις κεφαλαιαγορές και τις χρηματαγορές. Οδηγούν τους εργαζόμενους να αποταμιεύουν ολοένα και περισσότερο, επιδιώκοντας όλο και μεγαλύτερες επενδυτικές αποδόσεις, οι οποίες προϋποθέτουν συνεχή αύξηση των περιουσιακών στοιχείων (μετοχών, κ.λ.π).

Τα υψηλά περιουσιακά στοιχεία, ωστόσο, προϋποθέτουν υψηλή κερδοφορία των εταιρειών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται παγκόσμιες χρηματοοικονομικές φούσκες, οι οποίες εκρήγνυνται ανά χρονικά διαστήματα. Το αποτέλεσμα είναι να ανατρέπουν την ομαλή αναπαραγωγή των οικονομικών κύκλων της διεθνούς οικονομίας. Η αντίφαση αυτή ανάμεσα στις χρηματο-οικονομικές φούσκες και την πραγματική οικονομία, σε όρους πολιτικής οικονομίας, ενυπάρχει στο εσωτερικό των συνθηκών συσσώρευσης στην σφαίρα της παραγωγής και στην σφαίρα της κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Αυτή η αντίφαση έχει αρνητικές συνέπειες, μεταξύ των άλλων, επωάζει την επόμενη διεθνή χρηματο-οικονομική κρίση.

Δύο επώδυνες εναλλακτικές

Πιο συγκεκριμένα, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία της έρευνας του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, προκειμένου να μην εξαντληθούν οι αποταμιεύσεις των συνταξιούχων λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής στις ΗΠΑ, θα πρέπει ή ο συντελεστής αναπλήρωσης να μειωθεί από το 70% (που υπολογίστηκε από το Φόρουμ) στο 40%, ή οι συνταξιούχοι να αποταμιεύουν 35% περισσότερο εισόδημα, σε βάρος του βιοτικού τους επιπέδου.

Αντίστοιχα για την Ελλάδα, λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, θα πρέπει ή να μειωθούν οι συντάξεις κατά 30%, ή να αυξηθούν οι ασφαλιστικές εισφορές από 20% σε 27% στην κύρια σύνταξη και από 6% σε 8,5% στην επικουρική σύνταξη. Όπως όμως συμπεραίνεται από τη διεθνή βιβλιογραφία και από μελέτες διαφόρων ερευνητικών ινστιτούτων παγκοσμίως, οι πραγματικές επενδυτικές αποδόσεις των αποταμιεύσεων είναι ανεπαρκείς, λόγω του κινδύνου του πληθωρισμού, των διακυμάνσεων των κεφαλαιαγορών και του υψηλού κόστους διαχείρισης των αποταμιεύσεων.