COVID – 19 και εργασιακά δικαιώματα. Νέα κρίση, παλιές συνταγές *

*Απο τον Θέμη Γρηγοριάδη

Από την πρώτη στιγμή που ξέσπασε η πανδημία στη χώρα μας, το κλίμα της εθνικής ενότητας και ομοψυχίας ξεχειλίζει στους λόγους των πολιτικών, στις συχνότητες των καναλιών και

στις ανακοινώσεις των εργοδοτικών ενώσεων. Σύμφωνα με όλους αυτούς, σε αυτή τη συγκυρία «βρισκόμαστε όλοι στην ίδια πλευρά της εξίσωσης».

Ωστόσο, «με το καλημέρα» χιλιάδες εργαζόμενοι υπέστησαν βλαπτικές μεταβολές  στους όρους  εργασίας τους, καθώς με μονομερή απόφαση των εργοδοτών τους,  οι συμβάσεις τους μετατράπηκαν σε εκ περιτροπής, ενώ περισσότεροι από 70.000 εργαζόμενοι απολύθηκαν. Σε αυτές τις περιπτώσεις «εργοδοτικής ευαισθησίας» πρέπει να προστεθούν και οι παράνομες ενέργειες εργοδοτών (μη καταβολή δεδουλευμένων, αδήλωτες ώρες εργασίας, απασχόληση εργαζομένων που οι συμβάσεις τους βρίσκονται σε αναστολή, μη καταβολή δώρου Πάσχα κ.ά.), οι οποίοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν τα κενά που παρουσιάζουν οι μηχανισμοί ελέγχου λόγω της ειδικής κατάστασης.

Κυβερνητικές επιλογές και απουσία θεσμικής προστασίας

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόστηκαν μέτρα αναπλήρωσης μισθού. Το κράτος δηλαδή ανέλαβε να αποζημιώσει μερικώς τους εργαζόμενους που έχασαν μέρος ή το σύνολο του μηνιαίου τους εισοδήματος χωρίς υπαιτιότητα δική τους  ή του εργοδότη. Αυτή η αναπλήρωση ξεκινάει από το 60% και φτάνει έως και το 90% ανάλογα την χώρα.  

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση επέλεξε την παροχή οριζόντιου ειδικού επιδόματος. Η επιλογή της επιδοματικής πολιτικής σχετίζεται με την ανάγκη να συντηρηθούν με βιολογικούς όρους οι πολίτες την περίοδο της πανδημίας. Την φιλοσοφία αυτή περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο ο Άδωνις Γεωργιάδης, όταν δήλωσε ότι οι πολίτες δεν χρειάζονται περισσότερα λεφτά γιατί δεν μπορούν να φάνε περισσότερο(!).  

Η επιλογή αυτή είναι ενδεικτική για τη «μη παρέμβαση» του κράτους στις εργασιακές σχέσεις και συνυποδηλώνει την επιλογή της μη προστασίας των εργαζομένων. Για τους εργοδότες «ο δρόμος είναι ανοιχτός» με μοναδικό θεσμικό  περιορισμό την τήρηση των θέσεων εργασίας (όχι των φυσικών προσώπων) για τις επιχειρήσεις που θα κάνουν χρήση των ευνοϊκών ρυθμίσεων. Κατά τα λοιπά, δεν υπάρχει κανένας  περιορισμός ούτε για τις απολύσεις ούτε για τις βλαπτικές μεταβολές των συμβάσεων εργασίας.

Οι εργοδότες προετοιμάζουν ήδη την επόμενη ημέρα

Πολλά Εμπορικά και Επαγγελματικά Επιμελητήρια, από την πρώτη στιγμή της κρίσης, τονίζουν ότι δεν πρέπει οι εργοδότες να κάνουν το ίδιο λάθος που έκαναν το 2010, μειώνοντας τις θέσεις εργασίας και συμπιέζοντας τους μισθούς, γιατί «η ύφεση γεννάει ύφεση». Στον αντίποδα οι εργοδοτικές ενώσεις έχουν εστιάσει όλες τις προσπάθειές τους σε αυτή την κατεύθυνση ντύνοντας με νέες λέξεις παλιά σενάρια.  Τα σενάρια της επόμενης ημέρας εκτυλίσσονται ήδη και απολαμβάνουν την ενεργητική ή παθητική αποδοχή της κυβέρνησης.

Το πρώτο μέτρο που έλαβαν αυτόματα οι εργοδότες ήταν οι μαζικές απολύσεις. Στην κυριολεξία την επόμενη ημέρα από την εφαρμογή των μέτρων περιορισμού της μετάδοσης του COVID 19 και πριν ανακοινωθούν τα μέτρα ενίσχυσης της οικονομίας, κατά δήλωση του Υπουργού Εργασίας, περισσότεροι από 43.000 εργαζόμενοι βρέθηκαν χωρίς δουλειά. Ο αριθμός  αυτός ανέβηκε στις 70.000 σε λιγότερο από ένα μήνα. Δεύτερο άμεσο μέτρο που έλαβαν οι εργοδότες ήταν η γενικευμένη εφαρμογή της εκ περιτροπής εργασίας, ακόμα και σε επιχειρήσεις που δεν έχουν πληγεί άμεσα από τις επιπτώσεις της πανδημίας, όπως τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Σε αυτό το πλαίσιο προσανατολίζονται οι εργοδότες και για την επόμενη ημέρα. Η επιβολή περισσότερης ευελιξίας στο ωράριο των εργαζομένων αποτελεί βασικό ζητούμενο για τις εργοδοτικές ενώσεις . Το σχέδιο αυτό έχει δύο σκέλη: Από τη μία, τη διεύρυνση της μετατροπής των συμβάσεων πλήρους απασχόλησης σε συμβάσεις μερικής ή εκ περιτροπής εργασίας και από την άλλη την «ελαστικοποίηση» της πενθήμερης οκτάωρης εργασίας.

Στο πρώτο σκέλος, οι εργοδοτικές ενώσεις πιέζουν για την εφαρμογή ενός προγράμματος «μερικής ανεργίας». Το πρόγραμμα «μερικής ανεργίας» προβλέπει ότι το ωράριο και οι μέρες εργασίας μπορούν να μειωθούν χωρίς περιορισμούς από τον εργοδότη. Την απώλεια εισοδήματος του εργαζόμενου θα έρθει εν μέρει, σε ποσοστό 60 – 67%, να συμπληρώσει το κράτος με ειδική επιδότηση. Η χρηματοδότηση των προγραμμάτων «μερικής ανεργίας» εντάσσεται και στα εργαλεία που αποφάσισε η ΕΕ. Η χρηματοδότηση της «μερικής ανεργίας» θα γίνει μέσω του προγράμματος S.U.R.E συνολικού ύψους 100 δισ. (στην Ελλάδα αντιστοιχούν περίπου 2 δισ. ευρώ). Το πρόγραμμα, ωστόσο, δεν δίνει επιδοτήσεις αλλά δάνεια στα ευρωπαϊκά κράτη, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν την επιδότηση της «απασχόλησης μειωμένου χρόνου». Στο δεύτερο σκέλος, οι εργοδοτικές ενώσεις πιέζουν για την περαιτέρω ελαστικοποίηση του κατοχυρωμένου ωραρίου. Το γεγονός αυτό εξηγεί και την ιδεοληπτική εμμονή του Υπουργού Ανάπτυξης για το άνοιγμα των super markets τις Κυριακές και για τη διεύρυνση του ωραρίου τους, παρόλο που οι καταναλωτές δεν είχαν κανένα εισόδημα για να ξοδέψουν. Το άνοιγμα των καταστημάτων τις Κυριακές αποτελεί τον πολιορκητικό κριό για την ουσιαστική κατάργηση του πενθήμερου – οκτάωρου. Διακαείς πόθος του ΣΕΛΠΕ εδώ και καιρό είναι οι εμποροϋπάλληλοι «να βρίσκονται 24 ώρες το 24ώρο στην εξυπηρέτηση του πελάτη».

Στο δεύτερο σενάριο που παρουσιάζεται από τον ΣΕΒ (τ.21,13-4-2020) διευρύνεται το καθεστώς δανεισμού και ενοικίασης εργαζομένων. Στη «νέα γενιά outsourcing» οι επιχειρήσεις  μπορούν κατά το δοκούν  ν’ ανταλλάσσουν, εκτός από εμπορεύματα - υπηρεσίες και εργαζομένους!  Δανεισμός – ενοικίαση – υπεργολαβίες συνιστούν το «χρυσό τρίπτυχο» για την αντιμετώπιση όχι ακριβώς της κρίσης, αλλά κλαδικών κεκτημένων των εργαζομένων, που για τον ΣΕΒ προφανώς  και αποτελούν εμπόδιο ανάπτυξης των κερδών του.

Στο τρίτο σενάριο οι εργοδοτικές ενώσεις βλέπουν την παγίωση και διεύρυνση της τηλεργασίας ως μία «καινοτόμο λύση». Ωστόσο, η παγίωση του έκτακτου μέτρου της τηλεργασίας για τη συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων θα σημάνει την ελαστικοποίηση του ωραρίου και των όρων εργασίας, καθώς ο χρόνος εργασίας και ο προσωπικός  χρόνος  συσχετίζονται. Επιπλέον, με την τηλεργασία οι εργοδότες αποφεύγουν τις «συναναστροφές μεταξύ εργαζομένων».

Τα παραπάνω σενάρια οι εργοδοτικές ενώσεις επιδιώκουν προφανώς να εφαρμοστούν συνδυαστικά . Είναι ξεκάθαρο ότι οι εργοδότες ήδη σχεδιάζουν πώς θα μετατρέψουν την κρίση σε ευκαιρία, ευκαιρία για μείωση των μισθών, περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων, ελαστικοποίηση των σχέσεων εργασίας. Για εκείνους «βρισκόμαστε όλοι στην ίδια πλευρά της εξίσωσης», αρκεί το αποτέλεσμα της εξίσωσης να ευνοεί τα δικά τους συμφέροντα.

Δεν υπάρχουν περιθώρια περιόδου χάριτος για τους εργαζόμενους

Σύμφωνα με τις επίσημες προβλέψεις της ΕΕ και του ΔΝΤ για το 2020, η ύφεση στην Ελλάδα θα αγγίξει το 10% και η ανεργία θα εκτοξευθεί  κοντά στο 23%. Για το 2021 η ύφεση εκτιμάται πως θα υποχωρήσει, όχι όμως και η ανεργία που θα παραμείνει κοντά στο 20%. Εάν τα σχέδια των εργοδοτικών ενώσεων περάσουν, το 2021 θα μετράμε περισσότερους από 2 εκατομμύρια ανέργους, οι μειώσεις των μισθών θα φτάσουν σε ιστορικό χαμηλό και τα εργασιακά δικαιώματα θα υποστούν νέο κύμα απορρύθμισης.

Παράλληλα, εν μέσω πανδημίας, ισχυρό πλήγμα θα δεχθούν και τα ασφαλιστικά δικαιώματα. Εργαζόμενοι που δεν θα μπορούν να συμπληρώσουν ένσημα λόγω της περικοπής του ωραρίου και των αποδοχών τους, εποχικοί εργαζόμενοι σε κλάδους, όπως ο τουρισμός, εργαζόμενοι με αυτασφάλιση, όπως οι οικοδόμοι, εργαζόμενοι με περιοδικότητα, όπως οι καλλιτέχνες και δεκάδες άλλες κατηγορίες εργαζομένων κινδυνεύουν ήδη να βρεθούν εκτός ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης εν μέσω μίας κρίσης της δημόσιας υγείας, η οποία όλα δείχνουν ότι δεν θα τελειώσει μέσα σε λίγες ημέρες.

Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, οι εργαζόμενοι πρέπει να μένουν ψύχραιμοι άλλα όχι αδρανείς. Η «περίοδος χάριτος» που επιτάσσει η δήθεν εθνική ομοψυχία, δεν θα εκτιμηθεί ούτε από το κράτος ούτε από τους εργοδότες, αλλά αντίθετα θ’ αξιοποιηθεί σε βάρος τους. Γι’ αυτό από σήμερα δεν αφήνουμε κανένα περιθώριο στην εργοδοτική αυθαιρεσία και απευθυνόμαστε στα συνδικάτα μας. Δίνουμε τη μάχη για να μην περάσουν τα σχέδια τους, για να μη γίνει η κρίση δική τους «ευκαιρία»!

*ο Θέμης Γρηγοριάδης είναι Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ελλάδας

Το άρθρο φιλοξενήθηκε στα "Ενθέματα" στην Κυριακάτικη Αυγή